Với bề dày lịch sử hơn 550 năm, đình làng Cẩm Toại trải qua bao biến cố lịch sử, ghi đậm dấu ấn văn hóa, cách mạng xuyên suốt tiến trình hình thành và phát triển của vùng quê yêu nước, hiếu học này. Dưới triều Tây Sơn và nhà Nguyễn, làng Cẩm Toại có Thống chế Lê Văn Hoan (1764-1828) là võ tướng tài ba thao lược chỉ huy hàng trăm con voi dữ. Năm Minh Mạng thứ 8, ông lâm bệnh rồi qua đời. Thi hài của ông được đưa về quê an táng trên gò đồi cao (nay thuộc thôn Cẩm Toại Tây).

Năm 1908, ngôi trường Nghĩa thục đầu tiên ở Cẩm Toại mang tên Tổng An Phước ra đời, mở mang dân trí cho dân làng. Năm 1945, hàng ngàn người dân tập hợp, rồi nổi trống mõ đi tham gia giành chính quyền cùng với nhân dân các vùng lân cận. Sau khi chính quyền về tay nhân dân, đình làng là nơi làm việc của chính quyền cách mạng Tổng An Phước. Trong kháng chiến chống Mỹ, đình làng tiếp tục là nơi gắn liền với những chiến công, sự kiện lịch sử trong công cuộc giải phóng quê hương. Đất nước thống nhất, làng Cẩm Toại được Đảng, Nhà nước ghi công 34 Mẹ Việt Nam anh hùng, 300 liệt sĩ, 2 Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân…

Vy Hậu