Đã từng ngấp nghé bên bờ vực bị xóa sổ khỏi bản đồ hành chính, thế nhưng làng Triêm Tây (xã Điện Phương, TX Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam) lại có tên trang trọng trong bản đồ du lịch với cái tên làng du lịch cộng đồng. Rồi khi vừa gặt hái được những thành quả ban đầu thì Triêm Tây lại đối diện với một thách thức khác đó là sự già hóa của làng.

Không giống những nơi khác, đến Triêm Tây du lịch, bạn sẽ toàn gặp… người già. Họ là cư dân xứ này, đồng thời cũng là hướng dẫn viên. Những con đường rợp bóng cây xanh, những nếp nhà truyền thống nơi đây hầu như chỉ có người già. Vừa xếp lại khung cửi, bà Nguyễn Thị Biên (70 tuổi) quay sang mở đầu câu chuyện: “Đi Triêm Tây bây giờ khỏe ru. Trước năm 2016, từ Hội An muốn sang Triêm Tây thì phải đi đò. Đó là từ bến đò chợ Hội An sang Cẩm Kim, rồi thêm vài phút chạy xe nữa, hoặc từ làng gốm Thanh Hà qua. Bây giờ thì chẳng phải lụy đò, du khách cứ theo cây cầu Cẩm Kim mà về với Triêm Tây. Nhờ sự tiện lợi ấy nên du khách bây giờ qua đây nhiều” - nói rồi bà Biên lại tất tả đi đón một đoàn khách mới đến học cách dệt chiếu.

Tôi đi theo mấy con đường nhỏ đầy màu xanh và bóng râm rẽ lên đường Chè Tàu, đến nhà ông Dương Phán, một trong những người góp phần to lớn tạo nên khuôn viên xanh cho cả làng. Ông giờ đã thành người thiên cổ. Nhớ hồi cuối tháng 10-2015, hôm nhận giải nhất cuộc thi “Hàng rào xanh”, ông Phán luôn miệng cười mà nói “Vui quá! Vui quá!”. Ở cái tuổi 80, niềm vui của ông khi ấy không phải cái giải nhất được nhận, mà là màu xanh đang dần hiện hữu trên những con đường nhỏ của làng quê Triêm Tây. Nhìn hàng chè tàu cao vút được ông chăm chút ngày nào vẫn đang vươn cao, tôi tin nó sẽ xanh mãi.

Chục năm trước, ông Nguyễn Yên (67 tuổi) không bao giờ ngờ rằng ở cái tuổi này mình lại được trở thành… Giám đốc kiêm Chủ tịch Hội đồng quản trị Hợp tác xã Triêm Tây. Ông chia sẻ: “Bây giờ khác xưa nhiều. Từ 1.500m2 vườn rau sạch của Hợp tác xã Triêm Tây đã được mở rộng lên 5.000m2 chỉ sau gần 2 năm. Điều đó để thấy rằng những bước đi đầu tiên của Triêm Tây về du lịch sinh thái bền vững đang dần có thành quả. Từ hôm Triêm Tây cựa mình, những người như tôi không thể thờ ơ với làng quê của mình mà toan tính nghỉ ngơi tuổi già. Chúng tôi vẫn đang cố gắng hết sức. Làng trở lại yên ả nhưng người trẻ vẫn chưa mặn mà nghĩ đến việc trở về. Thế là bọn già tôi phải làm thôi. Chỉ mong rằng, sức cống hiến của mình sẽ làm nên diện mạo du lịch cho Triêm Tây. Để từ đó, bọn trẻ thấy được cơ hội tại quê nhà mà trở về, rồi chắp cánh cho làng quê này thêm bay cao. Nói gì thì nói, tuổi già rồi, không thể nào bứt phá được. Chỉ có tư duy của lớp trẻ, mới may ra…” - ông Yên hy vọng.

Vì sao ở Triêm Tây chỉ người già làm du lịch cũng là một câu chuyện dài. Những ký ức kinh hoàng về Triêm Tây của khoảng một thập niên trước vẫn còn hằn lên nỗi lo lắng thường trực của cư dân ở đây. Trong cơn giận dữ của dòng Thu Bồn, người Triêm Tây nhận được khuyến cáo của chính quyền địa phương là rời khỏi nơi này. Đến năm 2009, hơn một nửa Triêm Tây đã bị sạt lở và đất trôi theo sông. Người ta cũng tính đến chuyện xóa luôn cái tên Triêm Tây khỏi bản đồ hành chính. Thế rồi cùng với sự có mặt của kiến trúc sư Bùi Kiến Quốc, Triêm Tây đã được vực dậy từ hoang tàn. Từ Pháp trở về, Bùi Kiến Quốc áp dụng phương pháp kè sinh thái, nhờ vậy mà mới giữ được Triêm Tây. Từ ấy người Triêm Tây mới ngược sông trở lại với mảnh đất mà ông bà, tổ tiên gầy dựng. Thế nhưng trong cuộc trở về ấy chỉ có những người già đã quen với nếp sống chốn này, đa số người trẻ đã không còn mặn mà với Triêm Tây hoặc có khi đã ổn định cuộc sống ở vùng đất mới.

“Làng mình sao thấy ít trẻ con quá!” - tôi buột miệng. Ông Yên thở dài: “Cái trường học phía sau nhà chú, đóng cửa từ lâu rồi, giờ thành trụ sở của hợp tác xã”. Đâu chừng từ những năm 2009, đẩy mạnh thực hiện kế hoạch hóa gia đình, người dân ít sinh đẻ, lại thêm người trẻ độ trưởng thành rời làng đi nơi khác mưu sinh, khiến cho làng càng thêm vắng bóng trẻ em hơn. Trẻ thiếu, trường học trở nên… thừa, rồi đóng cửa. Số ít trẻ đang độ tuổi đi học bây giờ phải học các trường ở Cẩm Kim, Hội An…”.

Điều an ủi lớn nhất của thế hệ người già đang làm du lịch nơi đây là tâm huyết của một vài thanh niên từ… nơi khác đến. Tôi gặp lại Vũ Thị Hạnh - thủ lĩnh nhóm Green Youth Collective (GYC) khi cô đang cùng các cộng sự trẻ của mình say mê bàn một vài kế hoạch sắp tới cho Triêm Tây. Họ đến đây, ở lại, sống cùng người dân Triêm Tây. Với sức trẻ của mình, họ hướng đến những mục tiêu bền vững là dạy dân ở đây làm vườn, nói tiếng Anh và nhất là những kỹ năng để đối xử với môi trường sống một cách thân thiện nhất. Nhưng chừng đó vẫn chưa đủ để Triêm Tây có được một tương lai vững chắc khi cả làng chỉ toàn người già.

Triêm Tây đang xây dựng du lịch sinh thái bền vững, nghĩa là phải dựa vào màu xanh của làng để làm điểm tựa phát triển. Màu xanh ấy không phải chỉ từ những bàn tay khéo léo tạo dựng nên những hàng rào xanh, nó còn là màu xanh của tinh thần sống. Người già nơi đây vẫn lo rằng khi thế hệ họ không còn nữa, màu xanh của làng sẽ bị thay bằng những khối bê-tông của khách sạn, resort... Triêm Tây từ hôm cựa mình đến nay đã thấy lại những nụ cười. Tiếc rằng, nụ cười của người trẻ sinh ra và lớn lên ở đây lại vô cùng hiếm hoi...

Đồng Dao