Người đi rừng phải leo lên ngọn cây rất cao mới lấy được nước từ cây tr’đin về làm rượu.

Tôi lên Ch’ơm, xã biên giới giáp với nước bạn Lào của huyện Tây Giang (Quảng Nam) đúng vào ngày dân làng đang tổ chức ngày Đại hội đại đoàn kết các dân tộc. Ta Ngôn A Kê - Chi hội trưởng Hội Nông dân thôn Ch’ Lăng rủ tôi đi lấy “rượu trời”. Thấy tôi ngạc nhiên, A Kê không giải thích mà chỉ nói: “Thứ rượu mà ngày mai cả làng sẽ uống mừng ngày hội lớn của toàn dân đấy…”.

Từ làng Ch’ Lăng chúng tôi băng rừng già về hướng ngọn núi Tà Xiên, bây giờ thì A Kê mới tiết lộ, rượu trời có nghĩa là rượu từ cây tr’đin, nó cũng như rượu lấy từ nước cây t’vạc, gần giống như cây dừa rừng, cây a dương, tức là cây song mây… Rượu t’vạc, rượu a dương ở khắp dãy Trường Sơn từ Quảng Bình và đến Tây Nguyên, người vùng núi đều biết lấy, biết dùng, nhưng rượu lấy từ nước cây tr’đin, một loại cây mà các vùng núi phía Bắc gọi là cây móc, có nơi gọi là cây đủng đỉnh, thì chỉ người dân 4 xã vùng cao giáp biên giới Lào, gồm Tr’hy, Axan, Ch’ơm, Gary của huyện Tây Giang biết lấy, biết dùng…

Sau gần 1 giờ leo ngược dốc chúng tôi mới đến một khóm cây tr’đin, A Kê bảo, ở gần làng cũng có nhiều cây tr’đin, nhưng phải đi xa thế này, cây tr’đin này đã lâu năm, sẽ cho rượu rất ngon. Cây tr’đin cao tới gần 10 mét ngang lưng sườn núi, vừa chuẩn bị dây buộc những cây rừng để làm thang leo, A Kê bây giờ mới giải thích, do lấy được nước cây tr’đin phải leo lên ngọn cây rất cao, nên người Cơ Tu gọi thứ rượu này là “rượu trời”… A Kê bảo, sau khi leo lên ngọn cây, muốn lấy rượu phải đục thân cây, trước tiên phải nhìn cây tr’đin để xác định cây có trúng thời điểm đục thân ra nước không. Theo các già làng nhiều kinh nghiệm, người lấy rượu phải nhìn xem đọt cây tr’đin mới nhú lên gần ngang bằng lá già thì lúc này đục thân cây mới có nước. A Kê bắc thang lên, làm giàn ngồi bắt đầu đục thân cây đúng vào đốt lá thứ 4 của cây, thấy trong đọt trắng mềm liền thông báo, cây này sẽ cho nhiều nước, nhưng phải hôm sau mới lấy được… Nói đoạn A Kê dẫn chúng tôi đến một khóm cây tr’đin khác gần đó, khóm cây này đã được đục thân cây trước đó, người dân đã làm sẵn một giàn thang để leo lên, chỉ việc mang can lên rót nước tr’đin đã hứng từ máng dẫn trong thân cây ra mang về. A Kê giảng giải cho tôi, mỗi cây tr’đin lâu năm như thế này, mỗi ngày có thể lấy được từ 5 đến 10 lít nước tr’đin, nước có vị ngọt như đường, thơm mát, rất tốt cho phụ nữ, trẻ em. Nhưng để gọi là rượu, phải thêm vỏ cây chuồn, một giống cây mọc nhiều ở các khu rừng giáp biên giới Lào, mỗi lần người dân phải đi hơn 1 ngày đường mới lấy đủ vỏ cây chuồn về dùng quanh năm. Nước tr’đin sau khi ngâm vỏ chuồn sẽ lên men có màu vàng óng như bia, mùi thơm như mật, khi uống không say như rượu mà chỉ ngà ngà sảng khoái, uống cả ngày cũng không say, người đi rừng lắm lúc không mang theo thức ăn, chỉ cần uống nước tr’đin cũng khỏe mạnh, leo dốc núi cả ngày trời cũng không mệt… Vì nước cây tr’đin rất ngọt, nên người đi lấy tr’đin phải luôn làm vệ sinh sạch sẽ chỗ đục ngọn cây lấy nước, nếu không ruồi, nhặng, bướm ong, chim, sóc, chuột đến uống nước sẽ gây mất vệ sinh…

Thưởng thức rượu tr’đin làm từ nước cây tr’đin lấy ở rừng về...

Ta Ngôn A Kê khoe với tôi rằng, người Cơ Tu vùng biên giới ở Tây Giang rất thích rượu tr’đin, khi đi lấy rượu thường rủ nhau đi theo nhóm bạn thân thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng. Nếu có khách đến, bà con Cơ Tu thường mời khách cùng đi lấy rượu về uống. Rượu tr’đin rất hợp với món nhắm là thịt nướng như gà nướng, thịt trâu, bò nướng, cá nướng… Từ già đến trẻ ai cũng thích uống rượu tr’đin, khi có ngày hội của làng, tất cả cùng uống rượu tr’đin, khi đã lâng lâng men rượu cùng nắm tay hòa cùng điệu tân tung da dá, theo nhịp trống chiêng rộn ràng, cùng múa cả ngày không biết mệt mỏi… Không chỉ dân làng, thời gian qua nhiều du khách lên Tây Giang tham quan, trải nghiệm du lịch sinh thái, văn hóa cộng đồng Cơ Tu cũng rất thích thú được thưởng thức rượu tr’đin. Rượu tr’đin được bà con bán cho du khách với giá 20 nghìn đồng một lít, được du khách mua về làm quà cho gia đình, bạn bè và giới thiệu đến nhiều địa phương trong cả nước…

Ông Bhriu Liếc - nguyên Bí thư Huyện ủy Tây Giang cho biết, rượu tr’đin uống rất ngon và bổ, theo kết quả kiểm nghiệm của Trung tâm kiểm định Dược phẩm Quảng Nam: “Rượu tr’đin màu nâu nhạt, mùi đặc biệt, vị ngọt hơi chua, có độ PH 4,10 trong tỷ trọng D0,993, có glucoza, không có đường nhân tạo, nồng độ Ethanol là 7,15 trong thể tích thử nghiệm”. Trong thời gian qua, cây tr’đin đã được huyện Tây Giang khuyến khích người dân trồng thêm nhiều diện tích ở các xã vùng cao biên giới, để bất cứ du khách nào lên Tây Giang cũng có thể có rượu tr’đin thưởng thức bất kỳ lúc nào… Trong mùa xuân này cùng say trong men rượu tr’đin vừa ngắm đại ngàn Trường Sơn khi mùa hoa pơ lang khoe sắc còn gì thú bằng…

TRUNG THÀNH