(Cadn.com.vn) - Một lần về quê bạn Thái Nguyên chơi đúng vào dịp nhà bạn làm đám giỗ. Cỗ đã dọn lên mâm, lên bàn. Khách cũng đã vào đợt đầu đông đủ. Vì nhà hơi hẹp nên phải dọn cỗ làm 2 lượt. Nhưng mời thế nào, bà cụ mẹ anh bạn tôi cũng từ chối, không chịu ngồi bàn. Ông cụ và bạn tôi thì chạy loanh quanh qua các bàn để thăm hỏi khách mời,  bà con. Ăn xong, tôi lững thững đi về phía bếp, lòng chợt chùng xuống khi thấy bà cụ đang ngồi ở xó bếp, ăn cùng mấy đứa cháu nhỏ. Mà cũng chả ăn uống gì đâu, chủ yếu là lo gắp thức ăn, dỗ dành mấy đứa nhỏ.

Thấy tôi vào bếp, cụ vội vàng đứng dậy, cười đon đả bảo lên nhà trên xơi nước. Hiu hiu buồn khi nghĩ đến những người mẹ quê với cái xó bếp như trách nhiệm, như định phận cuộc đời.

Ngày thì cặm cụi ngoài đồng, ngoài ruộng hay rong ruổi trên những nẻo đường mưu sinh lưng áo đẫm mồ hôi. Nhưng trước bữa cơm gia đình dù trưa, tối hay sáng sớm, xó bếp vẫn là nơi các bà, các mẹ quanh quẩn để chồng con được ấm bụng, mát lòng. Có thể là nấu nồi cơm nồi canh, có thể nướng vài củ khoai, bắc nồi nước chè, nước vối. Ấy thế rồi quen... Vòng quay của cuộc sống các bà, các mẹ không thể thiếu những khoảng thời gian không nhỏ gắn với cái bếp nhà mình nói chung và xó bếp nói riêng. Xó bếp nhà quê thường để vài đống củi khô, vài bó rơm tiếp lửa mới nhen. Có khi là cái chạn đựng ít gia vị mắm muối, tiêu hành ớt tỏi, ít chén bát đũa muỗng cho bữa ăn gia đình. Vậy mà thân thương lắm, thiết tha lắm mỗi khi lòng nghĩ về.

Bôn ba nhiều rồi đôi lúc cũng chồn chân. Cứ chiều chiều, đứng trên một vùng quê lạ, thấy khói bếp bay lên, tôi lại khát thèm cảm giác được cùng mẹ quẩn quanh trong xó bếp mỗi sáng, mỗi trưa, mỗi tối như thuở còn thơ. Không biết tự bao giờ tôi có thói quen dậy theo mẹ, nhất là vào những buổi sáng mùa đông. Khoảng hơn 3 giờ sáng một chút là mẹ đã phải trở dậy, xuống bếp lo cho nồi cháo heo, nồi cơm sáng (có khi là nồi khoai), nồi nước chè. Co ro trong tấm áo len mỏng và sờn rách, mẹ xuýt xoa nhen lửa, rửa nồi để bắt đầu một ngày mới đầy vất vả. Lần nào dậy theo, tôi cũng bị mẹ la. Nhưng... La chỉ để mà la, có gì ngon trên bếp tôi đều được mẹ cho ăn trước. Vui nhất là khi nấu xong, than lửa còn, mẹ lại vùi cho tôi một củ khoai. Khi nhà tát ao bắt được cá thì mẹ lấy một con cá tràu nho nhỏ nướng lên. Mùa đông, nấu nướng xong mẹ phải ra đồng sớm để làm rau làm cải cho kịp bán buổi chợ sớm. Tôi thì lại vùi đầu vào mền ngủ thêm cho đến lúc ba gọi dậy. Củ khoai lang lùi hay con cá tràu nướng thơm phức là điều tôi nghĩ ngay đến đầu tiên khi chạy xuống xó bếp của mẹ. Bữa sáng của tôi vì thế vui hơn trước khi thay quần áo đến lớp.

Những lúc nhà có giỗ hoặc theo mẹ về ngoại ăn giỗ, tôi thường theo vào bếp. Cứ mẹ làm gì là tôi theo đến đó. Nhiều lúc mẹ bực mình. Nhưng mẹ chưa bao giờ nặng lời hay đánh mắng con cái cả. Thông thường, mẹ sè sẹ lấy trong túi ra lúc thì cục xôi, lúc thì nửa lá gan gà (thứ mà tôi thích ăn nhất). Với "quà" của mẹ, tôi lững thững ra sân, ra ngõ, từ từ thưởng thức trong khi mấy đứa em họ cứ nhìn, cứ thèm thuồng.

Cũng xó bếp nhà mình, những lần bị ba la rầy vì không nghe lời, mỗi lần bị điểm kém, bị bạn bè trêu chọc hay bị đứt tay vì tập xắt rau heo giùm mẹ, tôi lại nấp vào đó, ngồi thu mình lại. Có khi khóc, có khi chỉ ngồi lặng im. Mẹ về, gọi mấy lượt không thấy tôi trên nhà, thế nào cũng vào bếp. Y như một nếp quen dần như vậy. Nếu tôi ngồi im, mẹ xoa đầu bảo đi tắm rồi ăn cơm. Nếu tôi khóc, mẹ ôm vào lòng và dịu dàng hỏi vì sao... Thế là lòng tôi ấm lại.

Giờ cho dù đi đâu, về nhà là tôi chạy ngay vào bếp. Vào chỉ để xem trong nồi có gì, trong chạn có gì, đống củi có đầy không, có củ khoai hay con cá nướng nào không. Chẳng phải thèm ăn thèm uống gì mà như một thói quen đã thấm dần vào trong máu thịt. Chỉ vậy thôi nhưng mẹ vui lắm. Còn thương cái bếp nhà cũng là thương phần hồn ấm áp của gia đình mình. Rồi tôi lại đi, mang theo hơi ấm của bếp nhà, của tình mẹ nghĩa cha vào cuộc hành trình trên những nẻo đường mưu sinh mới. Tôi biết, ở đâu trên dải đất hình chữ S thân thương này, đâu cũng có những người mẹ như mẹ tôi, có cái xó bếp như xó bếp mẹ tôi...

Sẽ thật buồn nếu những đứa trẻ sau này lớn lên không biết cái thú, cái vui cũng như cái thân thương của xó bếp nhà quê. Tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa chóng mặt đã gần như đưa cái xó bếp vào lãng quên với không ít người. Mấy ai lên nhà lầu, bếp điện xênh xang mà còn nhớ đến khói bếp cay xè chụm bằng rơm, bằng củi? Rồi những đứa trẻ cứ lớn lên với bếp hiện đại, với phòng ăn bóng nhoáng gạch men và đồ sứ, đồ inox mỗi ngày một kiểu, nay nhà hàng này, mốt nhà hàng nọ. Cái gì cũng phải trả giá. Xó bếp quê là một trong những cái mà có lẽ nhiều người trong chúng ta sau này phải đành chấp nhận đánh mất. Tình cảm giữa trẻ và gia đình cũng vì thế mất dần đi khi áp lực công việc ở thành phố của ba mẹ chúng ngày càng cao lên.

Chợt nghĩ thầm, may mà nhà mình còn một xó bếp để mà đi về thương nhớ, để mà còn hỏi han được mẹ già tóc trắng vài câu khi mỏi mệt trở về với gia đình sau những ngày lang bạt.

Tản văn:  Nguyễn Thành Giang