(Cadn.com.vn) - Cụ Phan Thế Huề (95 tuổi, trú Phú Dương, Phú Vang, TT-Huế) là nghệ nhân điêu khắc gỗ truyền thống cuối cùng từng phục vụ trong Hoàng cung triều Nguyễn những năm 40 của thế kỷ trước. Nay tuổi tác đã cao nhưng hằng ngày cụ vẫn truyền đạt những ngón nghề tuyệt kỹ cho con cháu.

Trong căn nhà nhỏ của mình ở làng Phò An, xã Phú Dương, nhiều tác phẩm do chính cụ Huề chạm trổ, sơn thếp được trưng bày trang trọng như: tác phẩm "Bác Hồ chăm sóc cây vú sữa" hay bức hoành phi "Vi thiện duy bửu" (lấy thiện làm quý) được làm hàng chục năm trước,... Nay đã bước sang tuổi 95 nhưng cụ Huề vẫn tự tay chạm khắc một vài mặt hàng mà theo cụ "làm cho đỡ nhớ nghề". Cụ là một trong số ít nghệ nhân từng được Liên hiệp HTX Tiểu thủ công nghiệp T.Ư tặng Huy chương Bàn tay Vàng trong nghề điêu khắc gỗ truyền thống xứ Huế.

"Năm lên 10 tuổi, tôi đã theo học nghề thợ chạm với người anh ruột. Thời xưa học nghề rất kỹ lưỡng, thường một người thợ lành nghề cũng phải học mất 10 năm. Nhờ nhanh nhẹn hơn mấy người cùng học tại xưởng nên học được 5 năm, tôi được trả công và cho ra làm riêng. Sau đó tôi cố công tìm hiểu và học thêm nghề sơn son thếp vàng từ các lò sơn thếp truyền thống nổi tiếng ở Gia Hội, Vĩ Dạ"- cụ Huề kể. Dù còn trẻ tuổi nhưng cái tên "Huề thợ chạm" ngày đó đã được nhiều người biết đến. Vì vậy nên trong một đợt tìm kiếm thợ giỏi toàn quốc để xây dựng và sửa chữa các công trình trong cung vua Bảo Đại, cụ Huề được Bộ Công triệu vào Hoàng cung. Qua kiểm tra tay nghề, Bộ Công phát hiện ra tài năng của cụ Huề nên giao cụ phụ trách việc sửa chữa các cấu kiện như: ô hộc chạm trổ, sơn son, thếp vàng trên các án thờ, những ô hộc trang trí quanh hệ thống đố bảng các miếu điện tại Thế Tổ miếu, Hưng miếu, Ngọ Môn, trường lang, lăng vua Tự Đức. Ngoài ra, cụ còn được giao nhiệm vụ duy tu các kiến trúc miếu điện lúc bấy giờ như: vì nóc, vì kèo, đòn tay, diềm mái, hoành phi... "Được gọi vào cung là vinh dự không chỉ của tôi mà của cả dòng họ nên tôi vui lắm. Tuy không có dịp được diện kiến vua nhưng mình luôn cố gắng làm cho tốt, nhiều lần có nghe các quan trong Bộ Công nói lại là vua rất ưng ý với các  sản phẩm mà đội thợ làm"- cụ Huề kể.

Cụ Huề và tấm Huy chương được phong tặng Nghệ nhân và bức chạm Bác Hồ tưới cây được cụ Huề giữ làm kỷ niệm của nghề.

Ngày đó thợ làm trong Hoàng cung không theo kiểu khoán công hoặc thầu như hiện nay, mà chỉ giao việc và người thợ làm theo thời gian bao lâu tùy ý. Công việc không quá vất vả nhưng đòi hỏi ở người thợ sự khéo léo, tỉ mỉ và đặc biệt là phải có tâm với nghề để tạo ra những sản phẩm mang nét cổ kính theo kiến trúc cung đình. Sau này, đội thợ giải thể, cụ Huề về quê mở xưởng tiếp tục làm nghề chạm khắc, sơn thếp chuyên làm các loại đồ thờ và trang trí nội thất như: liên ba, hoành phi, câu đối, án thờ... cho các đình, chùa, am, miếu, nhà thờ họ. Những năm 1960, cụ được mời vào làm việc tại Trung tâm Khuếch trương tiểu công nghệ (hồi đó đóng tại cung Trường Sanh, Hoàng cung Huế) và được giao phụ trách nhóm điêu khắc, tổ chức sản xuất các mặt hàng chạm trổ tinh xảo. Nhiều mặt hàng khó, cần tay nghề cao thì cụ trực tiếp làm.

Từ năm 1977, cụ Huề làm giảng viên giảng dạy bộ môn Điêu khắc tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế (nay là Trường Đại học Nghệ thuật). Đã có đến hàng trăm học trò trưởng thành từ xưởng của cụ Huề tỏa đi nhiều nơi mở xưởng, lập nghiệp. Nhiều người đã trở thành những nhà điêu khắc thành danh. Năm 1982, cụ Huề xin nghỉ dạy về nhà mở xưởng. Lúc này, nhiều người trong vùng dẫn con đến xin học nghề, nhưng mỗi đợt, cụ chỉ nhận chừng mươi người, dạy trong vòng 5 năm rồi cho ra nghề, rồi mới đào tạo đợt khác. Nghề vốn cực nhọc và khó đạt tới trình độ cao nên trong số 8 người con của cụ duy chỉ có con trai út Phan Thế Lâm theo học và được cụ truyền cho những ngón nghề tuyệt kỹ. Đến nay anh Lâm cũng đã mở xưởng nghề riêng. Xưởng sản xuất của anh được nhiều người biết đến là nơi chuyên nhận hàng đặt cao cấp về đồ thờ truyền thống kiểu Huế. Cụ Huề là người thẩm định đầu tiên tất cả các mặt hàng trước khi xuất xưởng.

Khi nói về cụ Huề, nhiều nghệ nhân ở Huế đều một lòng thán phục: "Cụ là một người thợ giỏi trong nghề điêu khắc gỗ truyền thống. Sự giỏi giang của cụ thể hiện bằng chính những tác phẩm cực kỳ tinh xảo không chỉ ở trong Hoàng cung xưa mà còn ở nhiều đình, chùa... của Huế. Những tác phẩm ấy sẽ trường tồn với thời gian... ".

N.Đông- H.Lan