(Cadn.com.vn) - Cơ Tu là một dân tộc chiếm đại đa số ở vùng đất Quảng Nam – Đà Nẵng. Những di sản văn hóa vật thể, phi vật thể của họ đã đóng góp lớn vào bức tranh văn hóa của đại gia đình các dân tộc Việt Nam. Trong bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu luật tục “ngủ Duông” (còn gọi là “lướt zướng”) thú vị của người Cơ Tu (ở H. Đông Giang - Quảng Nam) nhưng hiện nay chỉ còn trong tâm thức của những già làng. 

Theo giới thiệu, chúng tôi đến thôn B’Hôồng, xã Sông Kôn để gặp già làng B’Ríu P’Râm - người đã từng “ngủ Duông” rất nhiều năm trước khi lập gia đình. Ngủ Duông là một luật tục có rất lâu đời của dân tộc Cơ Tu. Cứ vào khoảng tháng 9, 10 hằng năm, khi lúa đã được thu hoạch đưa vào kho là lúc con trai, con gái Cơ Tu có thể bắt đầu đi ngủ Duông. Nhà ngủ Duông được làm ở các nương rẫy và ở bìa rừng. Gọi là “nhà” nhưng thực ra chỉ là một cái chòi nhỏ được quây bằng cây rừng và lá.

Già làng B’Ríu P’Râm kể: Con trai, con gái Cơ Tu bắt đầu ngủ Duông ở lứa tuổi mới lớn, khoảng chừng 12-13 tuổi. Để được ngủ Duông với cô gái, người con trai phải mang đồ lễ cho cha mẹ cô gái. “Ngày xưa mọi người đều ủng hộ ngủ Duông, nhà nào có con gái thì nhà đó có tiền, đến ngủ với cô gái phải mất tiền”. Có trường hợp, cô gái không thích ngủ Duông với người con trai, nhưng cha mẹ cô gái đã nhận đồ lễ: hạt cườm, vòng mã não, vòng đeo cổ... của chàng trai, thì cô gái vẫn phải ngủ Duông với người con trai đó. Người con trai đến ngủ Duông với người con gái chỉ được phép tâm sự và chạm vào môi hoặc “quá lắm” có thể sờ vào “bầu sữa” của cô gái, ngoài ra không làm gì khác.

Bản làng Cơ Tu  sạch đẹp (thôn B’Hôồng, xã Sông Kôn).

Họ nằm bên nhau tâm sự suốt đêm để có thể hiểu thêm về nhau. Nếu vượt quá giới hạn (có con) thì họ sẽ bị làng phạt rất nặng, có thể đuổi ra khỏi làng hoặc bị phạt bằng cách làm thịt heo, trâu bò và mang thịt đến từng gia đình trong bản để thú tội. Ngoài ra, người con gái sẽ được nhận thêm ché, chiêng, hay những đồ trang sức quý do nhà trai đền bù. Chính vì những điều luật nghiêm khắc đó cùng với ý thức đạo đức đã được hình thành ở người Cơ Tu từ lâu đời nên rất ít trường hợp vi phạm luật tục này.

Già làng còn cho hay: Chính vì chỉ ngủ và tâm sự thôi nên người con trai có thể ngủ Duông với cô gái từ 3 - 5 đêm, và có thể ngủ Duông với nhiều người con gái. “Chính già cũng đi ngủ Duông khi mới 12 tuổi, và ngủ Duông suốt từ đó cho đến khi lấy vợ đó thôi, em gái già cũng vậy đó cho đến khi lấy chồng”. Có người con gái có khi ngủ Duông với cả trăm người nhưng cũng không có con...

Tuy nhiên, tục ngủ Duông bây giờ chỉ còn trong tâm thức của những già làng mà thôi, bởi đến nay luật tục này đã dần bị xóa bỏ trong cộng đồng người Cơ Tu. Thanh niên Cơ Tu hiện nay rất ít người biết đến luật tục này. Chúng tôi hỏi đến lý do sao không khôi phục lại luật tục này thì Già làng bảo: “Những người biết luật tục này đến nay không còn nhiều nữa, và cũng không dễ để có thể khôi phục lại và giữ được nét đẹp truyền thống của tục ngủ Duông như ngày xưa”.

Thiết nghĩ, tục ngủ Duông đã là một nét đẹp trong văn hóa truyền thống của dân tộc Cơ Tu, phản ánh những đặc trưng trong đời sống cũng như giáo dục đạo đức của người Cơ Tu rất đáng được trân trọng và nhiều người biết đến.

Hồ Thu