Nhạc sĩ Đỗ Nhuận & ca khúc “Chiến thắng Điện Biên”

Thứ tư, 02/04/2014 11:53

(Cadn.com.vn) - Nhạc sĩ Đỗ Nhuận là một trong những cánh chim đầu đàn của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam. Sau cách mạng tháng Tám, nghe theo tiếng gọi của non sông và Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chàng trai trẻ-nhạc sĩ Đỗ Nhuận tạm gác bút nghiên hăm hở lên đường tham gia kháng chiến và trở thành người lính trên mặt trận văn hóa, văn nghệ. Đỗ Nhuận đã tham gia khá nhiều chiến dịch. Khi thực dân Pháp lập ra tập đoàn cứ điểm chiến lược Điện Biên Phủ, cùng với toàn quân, toàn dân, nhạc sĩ-chiến sĩ Đỗ Nhuận cũng tham gia chiến dịch lịch sử này.

Trong thời gian diễn ra chiến dịch Điện Biên Phủ, nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã sáng tác một số bài hát, trong đó tiêu biểu là Hành quân xa, Trên đồi Him Lam, Giải phóng Điện Biên... Và, đến Giải phóng Điện Biên thì đó là một bản hùng ca và là khúc khải hoàn ca chiến thắng. Đã 60 năm nhưng âm hưởng hào sảng của những câu hát "Giải phóng Điện Biên/Bộ đội ta tiến quân trở về/Giữa mùa (này) hoa nở/Miền Tây Bắc tưng bừng vui..." trong bài "Chiến thắng Điện Biên của nhạc sĩ Đỗ Nhuận vẫn còn vang vọng. Mỗi lần các ca khúc vang lên, là mỗi lần không khí hào sảng của những tháng ngày đánh trận Điện Biên được tái dựng qua từng nốt nhạc, ca từ... Xuất xứ ra đời của Giải phóng Điện Biên đã được chính tác giả - nhạc sĩ Đỗ Nhuận cho biết qua hồi ký "Âm thanh cuộc đời".

Lễ mừng chiến thắng Điện Biên phủ ở lòng chảo Mường Thanh.

Những ngày ấy, vào cuối tháng 4-1954, ông là tổ trưởng đơn vị làm đường ở một bản gần Điện Biên (sau khi tổ sáng tác chiến trường được lệnh rút về trung tuyến). Ngày ngày, vác xẻng ra mặt đường, vác đá hộc, rải từ ki-lô-mét này đến ki-lô-mét khác. Một hôm, một cán bộ của Tổng cục chính trị tìm gặp Đỗ Nhuận, gợi ý với ông chuẩn bị sáng tác bài hát về chiến thắng Điện Biên. Nhạc sĩ băn khoăn, nghĩ cách viết bài hát. Theo ông, trước hết phải có một khung cảnh tươi sáng, rộn ràng của đất rừng Tây Bắc, nơi mà bộ đội, văn công và đồng bào các dân tộc đã làm nên chiến thắng lịch sử vĩ đại.

Chất liệu nhạc của Hành quân xa, Trên đồi Him Lam là nguyên chất nhạc đồng bằng. Nay, ca khúc chiến thắng này phải bao gồm các chất liệu nhạc dân tộc Việt và Thái. Nhạc sĩ tự hỏi liệu có thể pha trộn được không, có vận dụng điệu thức theo lối “chiết cành” được không. Ông tự bắt buộc mình phải cố gắng tạo ra ngôn ngữ mới cho bài hát được phong phú, trong đó, giai điệu đóng một vai trò quan trọng. Có thể làm được. Điều quan trọng là phải có nhạc cảm và sự rung động chân thực trong tâm hồn. Ông chờ đợi thời điểm...

Cuối cùng, thời điểm mong đợi đã đến. Chiều ngày 7-5-1954, trong lúc ông hì hục vác đá vá đường, thì một chiến sĩ đi xe đạp qua, reo to “Hồng Cúm hàng rồi, Chiến thắng rồi!”. Tin thắng lợi làm nức lòng mọi người. Thế là, tất cả chiến sĩ bỏ cuốc xẻng, cầm tay nhảy múa, chẳng cần nhạc đệm. Đỗ Nhuận tự hứa, quyết làm xong ca khúc ngay trong đêm. Và, trong đêm ấy, ở bản Mường Phăng, bên bếp lửa nhà sàn, bài hát ra đời với hai lời ca ngắn. Ông nghĩ mải mê về việc trau chuốt ca khúc. Trước hết, lời ca phải gọn. Câu “giải phóng Điện Biên” phải đặt lên đầu, rồi từ câu nhạc chủ đề này mở đầu cho sự phát triển của giai điệu. Ông sáng tác, lúc thì ghi nhạc trước, lúc thì viết lời ca trước. Cứ thế, những nét giai điệu và lời ca nối tiếp xuất hiện. Ở bài hát, ông theo luật cân phương tương đối (cắt câu tương đối tự do), song vẫn chia ra đoạn mở đầu nối vào trổ A và trổ B, bắt đầu từ câu “xiết bao sướng vui, từ ngày lên Tây Bắc...” đến hết bài.

Đoàn văn công Tổng cục chính trị đã hát ca khúc chiến thắng này ở chiến dịch. Trong bài hát phổ cập thì kết ở giọng sol, còn trình bày hợp xướng thì thêm câu kết “Chiến sĩ Điện Biên...” và trở về giọng Đô trưởng... Từ ấy đến nay, suốt 60 năm qua, ca khúc Giải phóng Điện Biên, một trong những ca khúc ghi nhớ về chiến thắng oai hùng của dân tộc luôn vang lên, hòa hợp trong dòng ca khúc cách mạng của đất nước ta.

Trương Đình Quang