(Cadn.com.vn) - Ca khúc "Nắng chiều" của nhạc sĩ Lê Trọng Nguyễn ra đời cách đây 60 năm.  Sự hấp dẫn, lan tỏa của nhạc phẩm không những chỉ trong nước mà còn sang đến cả Nhật Bản, Đài Loan, Hồng Kông... Thế nhưng, gắn bó với "Nắng chiều" bằng cả tình yêu tha thiết, không đâu như người dân xứ Quảng-quê nhà tác giả. Vào năm 1994, đạo diễn Trần Anh Hùng (Pháp) khi làm phim "Xích lô" đã đưa bài hát này vào làm nền cho một đoạn tình tiết, thể hiện lời ca bằng chính giọng hát "đặc sệt" Quảng Nam. Và càng xúc động biết bao, khi được nghe nhạc sĩ Trương Đình Quang nhắc lại chút  kỷ niệm còn lưu giữ của một thời "qua bến nước xưa...".

Nhạc sĩ Trương Đình Quang chuyên nghiên cứu âm nhạc truyền thống bài chòi, hát bộ xứ Quảng. Mỗi khi đến thăm ông, chúng tôi chỉ say sưa nghe ông nói về những công trình tâm huyết mà ông biên soạn đã hoặc sắp hoàn thành mà không chú ý một chi tiết thú vị khác: trên chính giữa phòng khách nhà ông có treo phiên bản một dòng nhạc được khắc bằng gỗ. Thoáng nhìn, cứ tưởng là vật trang trí bình thường. Một lần tình cờ nói chuyện về nhạc sĩ Lê Trọng Nguyễn, đột nhiên ông chỉ vào dòng nhạc đó hỏi lại:

- Cậu thấy dòng nhạc ấy có gì đáng chú ý không?

Rồi không đợi trả lời, nhạc sĩ Trương Đình Quang vui vẻ xướng âm dòng nhạc treo trên tường "Si Rế, Si La, Sí La Fa-Mi Rề..." và nói: "Đó là những nốt nhạc đầu tiên của bài hát "Nắng Chiều" (Qua bến nước xưa lá hoa về chiều...). Tôi đã treo nó gần 60 năm, ngay sau khi bài hát được phổ biến rộng rãi, tức là hồi tôi bắt đầu tập kết ra Bắc". Rồi ông kể:

"Hồi mới lớn, khi bắt đầu tập tành chơi âm nhạc, tôi rất quý mến và chơi thân với Lê Trọng Nguyễn, dù anh lớn hơn tôi mấy tuổi. Ở Hội An, anh thường đến nhà tôi đàn hát. Khi vào kháng chiến ở Liên khu V, tôi cũng thường đi chung với anh. Đến lúc tôi đi tập kết thì anh được phân công ở lại. Hồi tôi đi rồi, vì quá nhớ thương tôi, cha tôi đã khắc dòng nhạc ấy lên khuôn gỗ để mỗi lần nhìn lên tường thấy khúc nhạc "Nắng chiều" là nhớ đến thời tôi còn ở nhà chơi thân với Lê Trọng Nguyễn... Mãi sau năm 1975, đất nước hoàn toàn thống nhất, tôi về lại gia đình tại Hội An, nhìn thấy dòng nhạc trên tường, mới biết được việc cha tôi đã làm. Tôi rất xúc động và vui mừng vì gặp lại cha tôi lúc ấy vẫn còn khỏe mạnh, minh mẫn. Và càng mừng thêm, khi biết được người bạn cũ- tác giả "Nắng chiều" vẫn còn ở tại Sài Gòn. Sau đó vài ngày, tôi có chuyến công tác vào Nam và được trùng phùng cùng Lê Trọng Nguyễn...".

Nhạc sĩ Trương Đình Quang

Theo nhạc sĩ Trương Đình Quang, điều đầu tiên ông mến nhất ở Lê Trọng Nguyễn là ông lớn lên trong  một gia đình khó khăn, song rất hiếu thảo với mẹ và chịu khó học hỏi... Ông tên thật là Lê Trọng, nhưng đặt thành Lê Trọng Nguyễn là muốn gắn thêm họ của người mẹ. Hồi đó, ở Hội An, cùng chơi thân với Lê Trọng Nguyễn còn có Dương Minh Ninh, Dương Minh Hòa, Lan Đài... Tất cả anh em đến với nhau vì lòng say mê âm nhạc, tâm hồn lãng tử, và sống với nhau rất dễ thương. Trong đó, đặc biệt Lê Trọng Nguyễn thể hiện năng khiếu sáng tác ca khúc rất sớm, dù ông chỉ tự học (về sau, ông theo học hàm thụ trường École Universelle của Pháp, tốt nghiệp và trở thành hội viên của SACEM-Hội Nhạc sĩ Pháp (La Société des auteurs, compositeurs et éditeurs de musique). Ông có "gu" cổ điển, do đó nhóm anh em chơi chung cũng ảnh hưởng "gu" này...

Lê Trọng Nguyễn sinh ngày 5-1-1926 tại Ðiện Bàn, Quảng Nam. Thuở nhỏ cha mất sớm, mẹ ông nuôi hai con đến tuổi trưởng thành. Khi em gái lập gia đình và sớm qua đời, chính ông và mẹ nuôi 3 đứa cháu nhỏ. Trước năm 1954, ông từng phụ trách đoàn nhạc sĩ Liên khu V. Sau, ông về Hội An sinh sống, dạy âm nhạc tại Trường Trung học Nguyễn Duy Hiệu. Trong khoảng 50 ca khúc mà ông sáng tác, có gần 30 bài phổ biến, riêng bài "Nắng chiều" là phổ biến nhất, được chuyển lời sang tiếng Hoa, Nhật, Anh, Thái Lan và Khơ Me với các tên gọi như: Nam Hải tình ca, Việt Nam tình ca, Tịch dương. Theo Lê Trọng Nguyễn, bài hát "Nắng chiều" được ông viết tại Huế, song lại để nhớ về một mối tình tại Hội An.

Khoảng năm 1950, tại  Đại hội Văn nghệ Liên khu V, Lê Trọng Nguyễn được cử làm trưởng đoàn đọc tham luận trước đại hội, thảo luận về đường lối văn nghệ nhân dân. Tham dự Đại hội có các nhạc sĩ Dương Minh Ninh, Dương Minh Hòa, Trần Đình Can, Phan Huỳnh Điểu... Nhiều bài hát của Lê Trọng Nguyễn sáng tác trong kháng chiến, cũng từng phổ biến, được hát vang cả khu V như: Quán bên đường, Bài ca đoàn văn nghệ (thơ Hạo Nhiên)... Đến năm 1954, tổ chức phân công một số người phải tập kết ra Bắc, một số ở lại miền Nam, trong đó có Lê Trọng  Nguyễn. Buổi chia tay nhóm anh em văn nghệ sĩ thân thiết có ông Nguyễn Duy Trinh (về sau là Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao lâu nhất Việt Nam (1965 - 1980) đến dự. Lúc đó, ông đọc mấy câu thơ tạm biệt, động viên anh em: "Chia tay nhớ buổi hôm này, Gặp nhau trở lại ngày này năm sau...". Vậy mà cuộc chia ly ấy kéo dài đến hơn 20 năm...

Sau cuộc hội ngộ nhạc sĩ Lê Trọng Nguyễn năm 1975, nhạc sĩ Trương Đình Quang thỉnh thoảng vào Nam vẫn ghé thăm  ông, lúc này  mở lớp dạy nhạc tại nhà và sản xuất các loại đàn để sinh sống. Đến tháng 3-1983, Lê Trọng Nguyễn cùng gia đình sang định cư tại Rosemead, Hoa Kỳ. Một thời gian biệt tin, đột nhiên, ngày 20-5-1998, Lê Trọng Nguyễn gửi thư cho đạo diễn Lưu Bạch Đàn và bạn bè cũ, bộc lộ nỗi nhớ nhung quê hương và tâm trạng buồn chán, không hội nhập với xã hội xứ người. Trong thư, có đoạn ông viết: "...Và có mơ ước một ngày nào đó thân xác mình sẽ nằm trong lòng đất của quê hương. Thương nhớ vô cùng và sầu xứ nặng nề!". Tiếc thay, không lâu sau, ông lâm bệnh và mất vào ngày 9-1-2004...

Nhạc sĩ Trương Đình Quang bảo: không những thuộc và đàn hát nguyên vẹn khúc nhạc "Nắng chiều", ông còn thuộc cả một số bài hát  ít phổ biến của Lê Trọng Nguyễn-một trong những nhạc sĩ tài hoa thời kỳ đầu của nền tân nhạc Việt Nam.

Trần Trung Sáng