(Cadn.com.vn) - Gần đây, tại các huyện miền núi tỉnh Nghệ An đã xảy ra nhiều vụ ngộ độc liên quan đến lá ngón. Riêng tại các huyện Quế Phong, Kỳ Sơn, từ đầu năm 2011 đến nay, đã xảy ra 15 trường hợp ngộ độc loại lá này. Thực trạng nhức nhối trên đang gióng lên hồi chuông báo động ở xã vùng cao hiện nay.

Những cái chết thương tâm

Chúng tôi có mặt ở bản Mường Lống, xã Tri Lễ, H. Quế Phong khi bà con trong bản vẫn còn đang hết sức bàng hoàng về cái chết thương tâm của cháu Xổng Chìa Xa, 6 tuổi. Cuối giờ chiều 14-2, hai cháu Xổng Chìa Xa và Và Nhia Chia (cùng 6 tuổi) rủ nhau vào rừng hái lá chua để ăn. Do còn nhỏ tuổi, chưa phân biệt được các loại lá rừng nên các cháu đã hái, ăn nhầm lá ngón và bị ngộ độc nặng, nằm tại chỗ. Hơn 1 giờ  đồng hồ sau, những người dân trong bản đi rẫy về mới phát hiện và đưa hai cháu đi cấp cứu. Tuy nhiên, cháu Xổng Chìa Xa đã bị tử vong không lâu sau đó, còn cháu Và Nhia Chia nguy kịch.

Cũng có mặt tại bản Mường Lống ngay khi sự việc đau lòng xảy ra, ông Lô Xuân Thu, Chủ tịch UBND xã Tri Lễ cho biết, ngoài cái chết thương tâm của cháu Xổng Chìa Xa, từ khoảng hơn 1 tháng trở lại đây trên địa bàn xã Tri Lễ đã xảy ra 3 vụ khác ăn lá ngón tự tử làm chết 2 người ở bản Cha Lạnh và bản Pà Khổm, còn lại 1 người do phát hiện sớm nên cứu được.

Nói về những nguyên nhân dẫn đến việc ngộ độc bởi lá ngón, ông Thu cho biết: "Hầu hết những vụ ngộ độc lá ngón là do tự tử. Đại đa số các nạn nhân đều là trẻ em gái và phụ nữ người Mông. Nguyên nhân dẫn đến cái chết bằng lá ngón thường là xuất phát từ những mâu thuẫn nhỏ trong gia đình, bạn bè cãi vã nhau, một lời nói cay nghiệt, buồn chán, những hờn giận, ghen tuông... dễ khiến người phụ nữ Mông tìm giải pháp tiêu cực này. Thậm chí chỉ vì một lý do đơn giản là trong bản có người nói xấu mình thì họ cũng tìm đến lá ngón để giải quyết mâu thuẫn. Họ quan niệm rằng, chết vì giận người thân là cách tốt nhất để trừng phạt người còn sống, để cho người sống luôn phải nhớ thương, đau khổ, phải thui thủi lên nương, phải sống một mình!".

 "Những vụ tự tử bằng lá ngón đa phần là phụ nữ có trình độ thấp, nhưng không chỉ thế, những đấng nam nhi, những người hiểu biết cũng vấp phải", ông Thu dẫn chứng, "Chị P. (xin được giấu tên) là cán bộ của một công ty trên địa bàn, chỉ vì buồn bực giận dỗi người chồng ham rượu, mấy ngày không thèm để ý gì đến vợ, nên ăn lá ngón. Hay cháu T., học xong đại học, không tìm được việc làm nên buồn chán, T. tìm đến cái chết bằng lá ngón... Rất may là những trường hợp trên do được phát hiện sớm nên đã thoát khỏi bàn tay của tử thần".

Qua tìm hiểu tôi được biết, ngoài một số nguyên nhân khách quan như đã kể trên còn có một số nguyên nhân chủ quan dẫn đến tình trạng ngộ độc lá ngón khác. Đó là do người dân một số huyện miền Tây ở Nghệ An thường lấy rễ cây rừng để ngâm rượu uống. Nhưng một số trường hợp rễ cây lá ngón bám lẫn vào, nên xảy ra nhiều cái chết thương tâm. Cũng có một số trường hợp ăn nhầm, như trường hợp của 2 cháu Xổng Chìa Xa và Và Nhia Chia.

Hồi chuông cảnh báo

Các huyện miền núi cao của tỉnh Nghệ An được xem là "thánh địa" của cây lá ngón, bởi ở vùng đất này, đâu đâu cũng thấy sự hiện diện của "cái lá chết người" này. Lá ngón không chỉ mọc trên đỉnh núi cao mà mơn mởn ngay triền đồi, đường đi, trường học... và xanh mướt - một màu xanh chết chóc ngay bên vách nhà.

Cây lá ngón thuộc loại cây bụi, thân gỗ nhỏ thẳng, dựa vào cây khác dài 10 -12m. Cành non màu xanh lục nhạt không có lông. Cành già màu xám nâu nhạt. Lá mọc đối nhau, không có lông, màu xanh bóng, lá có hình trứng, thuôn dài về hai phía, mũi lá nhọn. Hoa mọc thành chùm ở kẽ lá hoặc đầu cành, hoa màu vàng, mùa hoa từ tháng 6 - 10. Mặc dù cây lá ngón mọc tự nhiên, khá phổ biến ở miền rừng núi nước ta và có tên là Thuốc rút ruột nhưng nhân dân ta không dùng làm thuốc vì là cây cực độc (độc nhất trong các cây độc).  Tất cả các bộ phận rễ, thân, lá, hoa, quả và hạt đều chứa các chất độc nguy hại. Một người lớn chỉ ăn nhầm phải 3-5 lá ngón đã có thể bị ngộ độc chết. Người bị ngộ độc lá ngón có các triệu chứng như: mệt mỏi, chóng mặt, buồn nôn, chảy nước bọt (sùi bọt mép), đau bụng dữ dội, mỏi cơ, đứng không vững, tim đập yếu, khó thở, đồng tử giãn và chết nhanh. Đặc biệt, nếu lá ngón được nấu lên thì lại càng dẫn đến tử vong nhanh do ngừng hô hấp. Những ai mới lần đầu tiên lên miền núi cao ở miền Tây xứ Nghệ nếu hái lá rừng ăn thì phải cần biết loại cây độc này.

Theo kinh nghiệm dân gian mà các già làng thuộc miền Tây tỉnh Nghệ An, nếu ăn lá ngón tươi thì có một số cách kịp thời cứu chữa, như: Ngâm người trong nước lạnh, chặt cây chuối áp vào người cho mát; bằng mọi cách giúp người bệnh nhanh chóng nôn ra càng sớm càng tốt; sau đó thì kịp thời đưa đến trạm y tế nơi gần nhất để rửa ruột. Cũng có một số cách khác mà người dân các huyện miền núi vẫn làm như lấy nước của rau má tươi nguyên cây sau khi rửa sạch và giã nát hoặc lấy cây rau muống giã nhỏ lấy nước uống, cho nạn nhân uống nước phân trâu, phân bò để nôn ra độc tố...

Đã có nhiều địa phương tổ chức phát động nhân dân triệt phá cây lá ngón nhưng hầu như đều thất bại. Tận diệt cây lá ngón ở các huyện vùng núi cao là điều không thể, cứu người bị ngộ độc bằng lá ngón vẫn là việc chữa chạy. Tận gốc phòng ngừa việc này, mấu chốt cần có sự đồng lòng của toàn xã hội nhằm nâng cao nhận thức của người dân vùng cao về văn hóa, xã hội. Đặc biệt ở những địa phương có nhiều người tự tử bằng lá ngón.

Hoàng Anh