Má tôi chăm sóc mái tóc của các con kỹ càng lắm. Yêu cầu sạch, thơm và phải được cột, tết, bới gọn gàng. Nhà nông bận rộn nhưng cả năm đứa con gái, phải lên tới cấp 2 má mới để chị em tự gội đầu. Má không gội bằng xà phòng mà nấu nước bồ kết với lá bưởi, lá sả đặng gội. Má bảo sạch lâu, mượt tóc. Chắc đó là lý do để khi thành thiếu nữ, tôi sở hữu một mái tóc đen bóng, suông mềm, bồng bềnh như sóng. Ai gặp tôi cũng khen tóc đẹp quá. Riêng người quen thì một trăm người đều bảo, con gái giống mẹ, tóc đẹp mê ly.

Tóc mây.

Sau này, có một quãng đời bầm dập, tôi “nổi loạn” bằng cách đem mái tóc suông óng đi cắt, duỗi, uốn, tỉa. Kết quả mái tóc mềm mượt bị xơ cứng, chẻ ngọn tứ tung. Mỗi lần về thăm nhà, má nhìn một lượt từ chân lên tóc rồi than: có mái tóc đẹp mà không biết giữ, khi không đem phá tan tác... Tôi cười hì hì, xấu mặt thì lâu chứ xấu đầu mấy lát hen má?! Má vẫn không vui, má nói dễ gì có được mái tóc “trời cho” mà không biết giữ... Ba nghe má than thì bảo, hồi xưa nhờ mái tóc đẹp mà má mày có bao chàng theo đứt đuôi! Chỉ một câu đó tôi đã tin sức cuốn hút của mái tóc suối mây thuở còn con gái của má.

Mái tóc của má thuở thiếu thời tôi chỉ được nhìn qua tấm ảnh đen trắng đã mờ nhoẹt. Tấm ảnh bán thân thời con gái của má, điểm nhấn đặc biệt nhất là mái tóc dài. Má bảo mình có mái tóc dày gấp đôi, gấp ba người khác. Quả thật tôi chưa thấy mái tóc ngày xanh của má nhưng thấy má kiên quyết như vậy thì tôi tin đó là mái tóc đẹp nhất.

Khi tôi lớn lên chỉ còn thấy mái tóc thưa thớt, xác xơ của má. Và hằng đêm, tôi thấy má đem mái tóc giả ra vuốt ve. Đó không phải là bộ tóc giả mua ở tiệm. Đó là tóc của má. Luôn luôn như vậy, mỗi lần chải tóc, má đều nhặt hết những sợi tóc rụng, sắp ngay ngắn và cột lại thành chùm. Mỗi ngày tỉ mẩn như vậy, những sợi tóc... rụng cứ dày lên. Chỉ khi thấy cái cách má nhặt những sợi tóc rụng và thở dài lặng lẽ thì tôi mới thấm thía nỗi nhọc nhằn đời má và biết trân trọng mái tóc mềm mượt hiện tại của mình.

Hồi nhỏ, có một lần thấy má lum khum lượm tóc vuốt ve thì tôi bảo mai mốt lớn, đi làm, có tiền sẽ mua tặng má một mái tóc thật đẹp. Nhưng má nói vẫn thích được mang trên đầu tóc của chính mình. Rồi má kể tôi nghe về nỗi đoạn trường của mái tóc ngày xanh.

Hồi con gái, tóc má có khả năng khiến xao xuyến bất kỳ một đôi mắt nào. Lấy chồng nghèo, đẻ con đông, mái tóc đậm hương bồ kết từng bị cắt bán. Má bảo phải mang một cái đầu được/bị cắt xén nham nhở, đúng là nỗi bi thiết của người mẹ trẻ, là nỗi tàn nhẫn với người đã ban tặng hình hài cho mình. Phải mất một quãng dài để nuôi lại mái tóc, đó là nhờ tóc rất khỏe, má mới thấm tháp nỗi đau không toàn vẹn. Mái tóc là tiểu tiết không thể bỏ qua để cấu thành vẻ đẹp đại cục của người phụ nữ. Má nói chầm chậm: rồi liên tục những trận ốm kinh hoàng, tóc má bị rụng cạn kiệt. Giờ già ngồi nhớ lại ngày xưa, tiếc mái tóc xanh một thuở...

Bây giờ, má giữ lại những sợi tóc giả, đó là minh chứng thuyết phục nhất để dạy con cháu bài học “cái răng cái tóc là góc con người” – má nói vậy.

Nguyễn Thị Bích Nhàn