Trước đó, khoảng cuối tháng 1- 2023, Báo NorthJersey (Mỹ) đăng tải bài viết về câu chuyện cựu binh Mỹ Peter Mathews hiện đang lưu giữ cuốn nhật ký của một người lính Việt Nam có tên là Cao Xuân Tuất, xóm Cao Thắng, xã Kỳ Xuân, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, hòm thư 21222Gm; nơi đóng quân ở xóm 13, thôn Trường Lâm, xã Hoài Thanh, huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định; có cha là Cao Xuân Kế, mẹ là Lê Thị Vĩ, chị gái là Diếu. Trong bài báo, ông Mathews mong muốn tìm kiếm tác giả cuốn nhật ký để trao lại. Thông tin này ngay sau đó được truyền thông Việt Nam, các trang mạng xã hội dẫn nguồn chia sẻ với hy vọng kỷ vật về lại cố nhân.

Tiếp cận thông tin về việc cựu binh Mỹ tìm chủ nhân cuốn nhật ký, ông Trần Nhật Tân- Chủ tịch UBMTTQ tỉnh Hà Tĩnh đã phối hợp với các cơ quan chức năng liên quan trong tỉnh và huyện Kỳ Anh, thị xã Kỳ Anh để rà soát, đối chiếu danh sách các cựu chiến binh, liệt sĩ tại địa phương. Cơ quan chức năng Hà Tĩnh cũng đã phối hợp trích lục hàng trăm hồ sơ các cựu binh, liệt sĩ trên toàn tỉnh có họ Cao. Trong đó xác định có 36 liệt sĩ quê Kỳ Anh có họ Cao và 9 liệt sĩ quê Kỳ Anh có tên Tuất, nhưng duy nhất 1 người có họ Cao tên Tuất là Cao Văn Tuất (khác tên đệm), ở xã Kỳ Xuân, huyện Kỳ Anh có nhiều thông tin trùng khớp như: họ tên bố, mẹ, chị, em gái, quê quán của liệt sĩ… Khớp nối các dữ liệu thông tin qua rà soát dữ liệu dân cư của Công an tỉnh Hà Tĩnh và Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Hà Tĩnh, cơ quan chức năng khẳng định, liệt sĩ Cao Xuân Tuất và Cao Văn Tuất là một người, hiện đang được ông Hà Huy Mỳ- con trai bà Cao Thị Diếu (chị gái đầu của liệt sĩ Cao Văn Tuất) hương khói, thờ phụng. Cơ quan chức năng Hà Tĩnh đã liên hệ với ông Peter Mathews và vợ chồng ông đã đồng ý mang cuốn nhật ký sang Việt Nam, đến tận nhà trao trả lại cho thân nhân liệt sĩ.

Vượt hơn nửa vòng trái đất, đến 9 giờ sáng ngày 5-3, vợ chồng cựu binh Peter Mathews đã tới gia đình ông Hà Huy Mỳ, cháu của liệt sĩ Cao Xuân Tuất ở thôn Cao Thắng, xã Kỳ Xuân để thắp hương lên bàn thờ liệt sĩ. Đây cũng là lần đầu tiên ông quay trở lại Việt Nam kể từ khi giải ngũ.

Lễ trao trả và tiếp nhận kỷ vật chiến tranh diễn ra tại hội trường UBND xã Kỳ Xuân do UBMTTQ tỉnh Hà Tĩnh, Hội cựu chiến binh cùng chính quyền huyện Kỳ Anh tổ chức. Tại buổi lễ, ông Peter Mathews xúc động cho biết, ông vốn là người gốc Hà Lan, sau đó nhập quốc tịch Mỹ và tham gia chiến tranh tại Việt Nam. Tháng 11-1967, quá trình tham chiến tại chiến trường Tây Nguyên, ông tìm thấy cuốn nhật ký này trong một chiếc ba lô bỏ lại dưới chân đồi 724, thuộc chiến trường Đắk Tô, tỉnh Kom Tum. "Khi nhặt được cuốn nhật ký, tôi rất ấn tượng về hình ảnh minh họa trong đó; thấy tinh thần người lính Việt Nam (bộ đội Việt Nam- PV) dù trong thời kỳ chiến tranh khốc liệt nhưng vẫn rất lạc quan, yêu đời”"- cựu binh Mỹ bày tỏ. Sau đó ông bị thương, được đưa về Mỹ và cuốn nhật ký của người lính Việt Nam được ông cất giữ suốt thời gian từ đó cho đến nay. Ông Mathews thổ lộ thêm, sự việc tưởng như trôi vào lãng quên thì vào cuối năm 2022, tình cờ, ông tiếp xúc với một khách hàng có 2 người con nuôi gốc Việt. Qua câu chuyện với người này, ký ức về Việt Nam tái hiện. Ông Mathews quyết định nhờ người dịch một số trang nhật ký rồi đăng tải lên mạng xã hội. Sau đó, câu chuyện này được Báo NorthJersey đăng tải.

Trao lại cuốn nhật ký cho thân nhân liệt sĩ Cao Xuân Tuất, ông Peter Mathews mong muốn sẽ phần nào xoa dịu nỗi đau mất mát của gia đình, cũng là cách để ông thấy nhẹ lòng cho phần đời còn lại. Ông cho biết, mình cũng đã phải mất một thời gian dài để những ký ức trôi qua. "Cuốn nhật ký này là một phần cuộc đời tôi. Tôi thấy nhẹ lòng khi có thể trả lại cho thân nhân liệt sĩ. Tôi muốn dành lời chúc tốt đẹp nhất đến gia đình thân nhân và mong rằng gia đình sẽ giữ gìn cẩn thận cuốn nhật ký này"- ông Mathews trải lòng.

Đón nhận cuốn nhật ký của người cậu ruột, ông Hà Huy Mỳ nghẹn ngào bởi có nằm mơ ông cũng không nghĩ có một ngày mình cùng người thân được nhận lại kỷ vật của cậu ruột- liệt sỹ Cao Văn Tuất. Liệt sỹ Cao Văn Tuất hy sinh khi chưa có vợ con, không để lại di ảnh cũng chưa tìm được hài cốt hay phần mộ. Vì thế, cuốn nhật ký trở về là niềm an ủi vô cùng lớn đối với gia đình. "Cảm ơn UBMTTQ tỉnh Hà Tĩnh cập nhật thông tin nhanh chính xác; cảm ơn ông Peter Mathews đã lưu giữ cuốn nhật ký cho đến bây giờ"- ông Mỳ xúc động nói.

Được biết, trong cuốn nhật ký của liệt sỹ Cao Văn Tuất, ngoài những trang viết thể hiện quyết tâm, chí khí của người lính bước vào chiến trận, còn là những dòng thư gửi mẹ, gửi em, gửi đất và người Hoài Nhơn, Bình Định- nơi liệt sỹ từng đóng quân. Và trên chiến trường ác liệt, nhiều lúc cận kề lằn ranh sinh tử, nhưng người chiến sỹ Cao Văn Tuất vẫn luôn thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu người và hướng tới tương lai hoà bình, đất nước thống nhất qua những bài thơ, nhạc, bức hoạ trong cuốn sổ tay.

Hành trình trở về quê hương từ nước Mỹ xa xôi của cuốn nhật ký liệt sĩ Cao Xuân Tuất đã viết nên câu chuyện nhân văn về tình cảm con người dù ở hai chiến tuyến. Và sự nỗ lực khâu nối từ hai phía địa phương Hà Tĩnh - cựu binh Mỹ Peter Mathews là minh chứng cho đường lối đối ngoại nhân dân.

P.Quân