Anh Trỗi và tiếng gọi ở bến sông Hàn

Thứ bảy, 14/10/2017 12:23

Người thanh niên xứ Quảng 24 tuổi Nguyễn Văn Trỗi làm chấn động thế giới. Anh đã đặt bom trên cầu Công Lý, dự định ám sát Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Mc Namara nhưng kế hoạch không thành. Tiếng hô "Hãy nhớ lấy lời tôi" của anh trong 9 phút ngắn ngủi ở pháp trường đã thành lời hiệu triệu bao lớp trẻ bấy giờ.

Anh Nguyễn Văn Trỗi và vợ sau ngày cưới. Ảnh: TƯ LIỆU

Ấm áp tình anh em

Ngôi nhà của liệt sĩ, Anh hùng LLVTND Nguyễn Văn Trỗi ở thôn Thanh Quýt 4, xã Điện Thắng Trung (Điện Bàn, Quảng Nam) nay đã được tu sửa khá khang trang. Trên bàn thờ, ngoài cùng là di ảnh và bức tượng bán thân anh Trỗi bằng đồng; xung quanh tường treo nhiều kỷ vật và những bài báo viết về anh. Mới nhất là bức ảnh chụp tờ báo của Venezuela in hình anh Trỗi ở pháp trường...

Thầy Năm Nhung, 86 tuổi, là anh họ và cũng là thầy dạy học của anh Trỗi ngày nhỏ, cho biết: "Tuổi thơ của Trỗi cơ cực lắm. Cha vào Sài Gòn làm ăn. 4 chị em được mẹ rau cháo nuôi qua ngày. Năm 1947, giặc Pháp quay trở lại, cả nhà dắt díu nhau lên Tý Sé (Dùi Chiêng)-vùng núi của tỉnh Quảng Nam. Trỗi và em út tên là Đức được mẹ gánh trên hai cái thúng chạy giặc. Nhưng lên trên đó, rừng thiêng nước độc, người làng chết nhiều vì sốt rét, nên mẹ con lại gồng gánh nhau về. Rồi mẹ Trỗi chết vì quá cơ cực, bỏ lại 4 chị em thơ dại. Anh em Trỗi ở với bác ruột, một buổi phụ giúp đồng áng, một buổi đi học. Thầy Năm Nhung kể tiếp: Trỗi thông minh lắm, học tới đâu biết tới đó. Sau đó, Trỗi vào Sài Gòn làm nghề thợ điện. Cậu ấy chịu khó, ban ngày làm thợ, ban đêm học lý thuyết ở trường Bá Nghệ, tiến bộ rất nhanh. Lần gặp cuối cùng ở quê, tôi thấy cách nói chuyện của Trỗi khang khác, trông rất ưu tư, nghiêm nghị. Cậu ấy lấy đinh khắc lên cây cau trước nhà tôi dòng chữ "15-10-1963: Kỷ niệm lần về thăm anh". Cứ như điềm báo, vì đúng ngày này năm sau thì Trỗi hy sinh".

Ông Nguyễn Văn Toàn, anh trai của Nguyễn Văn Trỗi, nay sức khỏe đã giảm sút nhiều khi bước qua tuổi 87. Ông cứ khóc hoài khi nhắc đến người em trai yêu thương của mình: "Chúng tôi sớm mồ côi mẹ, nên thương yêu, đùm bọc nhau lắm. Khi tôi ra Đà Nẵng làm công cho một hãng bánh kẹo thì kéo Trỗi từ quê ra học nghề may. Không bao lâu thì Trỗi vào Sài Gòn. Ngày đó, bến sông Hàn có tàu Nam Việt đang chuẩn bị khởi hành. Trỗi lên tàu, sau khi để lại cho tôi lá thư từ biệt lời lẽ tha thiết. Tôi đi làm về, đọc thư thì tàu đã rời bến. Tôi chạy ra bến tàu gọi em đến khản cả tiếng, nhưng tàu đã ra giữa dòng. Tôi biết em đã vượt khỏi tầm tay của mình. Sau này, Trỗi có về thăm tôi mấy lần, tôi thấy em chững chạc hơn trước rất nhiều, hay nói về cảnh mất nước và những chiến công của biệt động Sài Gòn. Tuy nhiên, tôi không hề biết việc em tham gia biệt động. Đám cưới Trỗi với Quyên, tôi với cha vào dự và rất vui khi vợ chồng Trỗi hạnh phúc. Về chưa được nửa tháng thì nghe tin Trỗi bị bắt. Vợ tôi bán cặp "lách" vàng là tiền tích cóp bán thuốc ở Cẩm Lệ đưa cho tôi và cha mang vào lo cho Trỗi. Tôi đưa 5.000 đồng cho Văn phòng luật sư Hoàng Gia Thụy làm đơn xin ân xá. Về đến nhà, lại nghe thêm tin du kích Venezuela bắt cóc trung tá Mỹ Micheal Smole để đàm phán, buộc chính quyền Mỹ thả Trỗi. Nghe mà mừng. Vậy mà chúng nó lật lọng đê hèn, bên bạn đã thả tên sĩ quan Mỹ, mà ở Sài Gòn chúng xử bắn em tôi. Cha tôi và thím Quyên đi tìm mộ, tiếp tục lo lót mới được chúng chỉ cho nơi chôn cất".

Ông Toàn ngừng một lúc rồi kể tiếp: "Cha tôi rất thương thím Quyên, lo từng ly từng tí, muốn được bù đắp cho con dâu vì trước đó ông không có điều kiện chăm sóc Trỗi. Khi mới cưới, Quyên giận hờn chồng gì đó và khóc. Ông già tưởng cô ấy nhớ nhà, bảo Trỗi đưa về nhà cha mẹ ít ngày, cha con tôi trên này tự lo cơm nước. Khi Quyên từ quê về lại Sài Gòn, ông bảo tôi mua vé máy bay cho em nó đi, chứ đi xe một mình không an tâm được". Căm thù giặc Mỹ, những năm chiến tranh, ông Nguyễn Văn Toàn đã chặt hai ngón chân để không bị bắt đi lính chế độ cũ. Hai người em là Nguyễn Văn Đức và Nguyễn Văn Dũng đang đi học, cũng thoát ly theo cách mạng. Đức đi công an, được đưa ra Bắc học tập, nhưng nằng nặc xin về quê chiến đấu trả thù cho anh và hy sinh năm 1972. Cụ Thoàng, bố anh Trỗi thì kiên cường ai cũng nể. Bị đánh đập tra khảo, thường xuyên bị theo dõi mà ông vẫn đào 3 hầm bí mật trong vườn nhà, nuôi giấu du kích, là chỗ dựa vững chắc cho cán bộ yên tâm đi về hoạt động. Ông mất năm 1995, không kịp chứng kiến lễ đón danh hiệu Anh hùng LLVTND của anh Trỗi.

Nỗi niềm người vợ và tiếp bước anh lên đường

Người vợ tuổi 20 của anh Trỗi năm nào, nay tóc đã điểm bạc, hiện ở quận 2, TP Hồ Chí Minh. Bà Phan Thị Quyên kể về quê hương anh hùng Nguyễn Văn Trỗi với tình cảm thật đặc biệt. Giọng nói của bà rất trẻ, ngữ âm miền Nam, nhưng vẫn phảng phất gốc Bắc của gia đình. Lần về quê đầu tiên là đúng một tuần sau khi anh Trỗi hy sinh. Về quê vài ngày, chưa kịp đi chào hỏi hết bà con thì trận lụt lịch sử năm Thìn ập đến. Nước dâng quá đầu người. Cả nhà kê mấy vạt giường lên gác, ăn tạm trái mít do chú Đức hái được, cầm cự đến mấy ngày với lũ. Có ở đây, bà mới thấm thía tình quê trong tâm hồn anh Trỗi. Đã ngót nửa thế kỷ, nhưng bà vẫn nhớ như in, qua giới thiệu của người chị làm cùng ở Hãng bông Bạch Tuyết, bà và anh Trỗi quen nhau. Lần đầu đàn, hát cho bà nghe, anh Trỗi thật thà: "Anh nói giọng Sài Gòn cho Quyên dễ nghe. Nhưng anh sẽ hát bằng giọng Quảng". Ra đi từ gian khó, anh không biết nói những lời hay ý đẹp, nhưng lại quan tâm tặng bà hộp dầu khi cảm lạnh, nhắc mang theo khăn khi đi xa, đừng mải việc mà quên ăn uống. Chính vì thế mà bà yêu...

Ở Thanh Quýt năm đó, có nhiều du kích địa phương đến thăm bà, đề nghị sẽ móc nối để bà lên cứ. Nhưng ông Thoàng không chịu, bảo phải viết thư xin phép cha mẹ trong ấy, đồng ý mới đi, vì ông đã hứa với thông gia chỉ đưa Quyên ra mấy ngày. Bà viết thư và chờ không thấy cha mẹ trả lời, nên vào lại Sài Gòn, sau đó thì được ra Bắc. Khi nói về mộ người anh hùng, giọng bà nghèn nghẹn: "Anh Trỗi hy sinh, cũng đã 3 lần cất bốc. Lần đầu tiên là ở Nghĩa trang Cộng Hòa, rồi bốc về chôn ở Nghĩa trang Đô Thành; 3 năm sau, gia đình "sang cát", đưa anh về Nghĩa trang gia tộc Văn Giáp. Anh ở đây đã 47 năm, trở thành địa chỉ quen thuộc của thanh thiếu niên quận 2 và TP Hồ Chí Minh. Mới đây, thanh niên phường Bình Trưng Đông, quận 2 còn góp công làm con đường bê tông dẫn vào mộ anh. Nghe đâu, trên sắp quy hoạch khu nghĩa trang này thành công viên. Ý nguyện của tuổi trẻ quận 2 đã trình lên trên và cũng là ý nguyện của tôi muốn để nguyên mộ anh ở đây, trong quần thể công viên".

Theo các cựu du kích xã Điện Thắng, sau khi anh Trỗi hy sinh, xã đã coi người con ưu tú của mình là anh hùng và phát động đợt tòng quân theo gương anh hùng Nguyễn Văn Trỗi chiến đấu giải phóng quê hương. Hơn 30 thanh niên đã thoát ly vào bộ đội chủ lực. Cả xã ai cũng là du kích, ai cũng là cơ sở cách mạng khiến địch rất khiếp sợ. Tiêu biểu là trận đánh vào đồn Ngũ Giáp giữa ban ngày của du kích làng Viêm Tây trả thù cho anh Trỗi. Đến năm 1965, cả tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng rầm rộ phát động hàng chục điểm tòng quân Nguyễn Văn Trỗi, tạo khí thế sâu rộng chưa từng có trong thanh niên lúc bấy giờ.

HỒNG VÂN