(Cadn.com.vn) - Dọc cung đường Trường Sơn ngang qua núi rừng các tỉnh Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam dễ dàng bắt gặp những ngôi nhà mồ của người Cơ Tu xây bằng gạch, đắp nổi rồng phụng... Già làng B'ríu Nga (74 tuổi, thôn Pa Liêng, xã Ating, H. Đông Giang, Quảng Nam), người phục dựng ngôi nhà mồ truyền thống Cơ Tu đặt ở khuôn viên Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, nỗi niềm: "Việc làm nhà mồ tốn rất nhiều gỗ quý, mà gỗ rừng càng cạn kiệt; trong khi đó, người biết đẽo tượng làm nhà mồ như mình ngày càng ít, đám con cháu lại không mấy mặn mà với văn hóa truyền thống". Già Cơ Lâu Năm (82 tuổi, thôn Pơ Ning, xã Lăng, H. Tây Giang, Quảng Nam) cũng chung tâm sự: "Việc làm nhà mồ bằng gạch vữa thì cũng chấp nhận được, nhưng mình không đồng ý việc đắp nổi rồng phụng lên. Mình luôn khuyên dân làng đừng làm nhà mồ kiểu như thế, nhưng cũng bất lực thôi".

Năm vừa rồi, H. Tây Giang đã tổ chức Hội thi "Bảo tồn phát huy điêu khắc truyền thống của dân tộc" ở quy mô cấp huyện, theo đó, mỗi xã sẽ lập ra một đội điêu khắc trẻ chế tác gươl, nhà mồ; những nghệ nhân điêu khắc cùng già làng trực tiếp hướng dẫn, dạy thanh niên về nghệ thuật điêu khắc. Gần đây, H. Đông Giang cũng khôi phục và trưng bày một ngôi nhà mồ Cơ Tu ở Trung tâm bảo tàng huyện. Chính quyền huyện cũng có ý tưởng vận động người dân ở một hai làng văn hóa tiêu biểu lập lại khu nghĩa địa với những ngôi nhà mồ đúng theo nguyên bản truyền thống, để huyện có thêm vẻ độc đáo tạo sức hút nhằm khai thác du lịch. Nhưng ý tưởng này vẫn còn xa vời, việc biến dạng nhà mồ vẫn diễn ra. Những mảnh rừng sâu đã có đường nhựa băng qua, làm lộ ra những khu nghĩa địa. Người Cơ Tu theo tục không dám tới gần mồ mả, giờ không thể không nhìn thấy: những ngôi nhà mồ bằng gỗ hiếm hoi sót lại ven đường, không người thăm viếng, đang dần rời rã.

Một ngôi nhà mồ nguyên bản hiếm hoi còn sót lại bên đường Trường Sơn.

Mai Thành Dũng