Một cách gọi mỹ miều "xứ Tiên" cũng rất đáng "danh" cho không gian xanh mướt mát bốn mùa này, vùng quê mang nhiều dấu tích cổ xưa với những giá trị văn hóa, lịch sử quý báu đang được người dân nơi đây gìn giữ.

Trong câu chuyện tìm hiểu ngọn nguồn nhiều thứ nơi đây, lời kể của những bậc cao niên ở làng cổ Lộc Yên hàm chứa nhiều vỉa tầng giàu bản sắc văn hóa- lịch sử độc đáo. Từ cái tên làng Lộc An ban đầu, qua lớp lớp thời gian, đến nay tên làng Lộc Yên vẫn được lưu danh trên bản đồ hành chính của Tiên Phước. Làng nằm trong một thung lũng được bao bọc xung quanh bởi các dãy núi Đá Bàn, Hố Chò, Rừng Gấm, Rừng Cẩm… và dước các chân núi có các sông suối như Đá Giăng, Vực Dài, Đồng Rộc... Cảnh sắc thiên nhiên và sự thích ứng trong cuộc sống của người dân nơi đây đã tạo nên những nét đẹp nguyên sơ và giá trị riêng có cho làng cổ Lộc Yên lưu lại những dấu xưa thuần Việt của vùng trung du xứ Quảng. Năm 2019, làng cổ Lộc Yên đã được chính thức xếp hạng Di tích cấp quốc gia.

Theo chân đoàn công tác đi khảo sát du lịch, mới đây tôi lại về và dạo quanh làng cổ Lộc Yên. Chỗ nào cũng đầy đặn vẻ đẹp của thiên nhiên xanh mướt mát và bình yên đến lạ. Chắc chắn trong hành trình mưu sinh, kiến tạo làng, người dân Lộc Yên từ thuở lập làng an cư đã dần khéo léo và tài tình tạo nên không gian sống hòa hợp với thiên nhiên ban tặng. Tôi cứ mãi hình dung trong ý nghĩ về sự cần cù, bền bỉ và sáng tạo của người dân nơi đây khi tạo ra những ngõ đá, bờ rào đá với từng tảng đá mỏng- dày, to- nhỏ xếp chồng lên nhau, ngay ngắn, đều tăm tắp đã tạo nên nét đặc trưng riêng có của Lộc Yên. Nơi này, dường như đá chen lẫn vào cuộc sống thường nhật của con người, trên những bước chân đi trên đường làng, hay bờ rào "khuôn" vườn, cả từng bậc thềm từ đường bước lên dần cao đến khoảng sân trước nhà, rồi vào lên nền nhà. Đá tạo nên một nét văn hóa đặc sắc, đến cái giếng làng cũng từ cách xếp đá hình vòng tròn thật đẹp mắt và tinh tế. Cách chon vật liệu là đá tạo môi trường tự nhiên thân thiện, mát mẻ về mùa hè, ấm áp về mùa đông. Đặc biệt hơn, những bờ rào được làm bằng đá thường về mùa đông, mùa xuân, đến ra giêng hai vẫn phủ đầy rêu phong thật đẹp. Hoặc trong từng thớ đá xếp lên nhau ấy, cỏ cây vẫn bám vào khe đất nhỏ ấy, cứ thế vươn ra khoe sắc hoa sắc lá. Lại có những bờ rào đá được chất cao, thẳng tắp cùng với hàng cau vươn cao thẳng đứng, làm cho làng thêm phần thoáng đãng giữa không gian rộng của đồi núi xung quanh. Những giếng đá, bờ rào đá, ngõ đá ấy... đều là "tuyệt tác", là “miền văn hóa đá” độc đáo của Lộc Yên.

Đến Lộc Yên, có lẽ ai cũng cảm nhận trong mỗi ngôi nhà ở làng cổ này đều có vườn rộng trồng nhiều loại cây lưu niên phong phú như mít, quế, tiêu, chè, thanh trà, loòng boong... Khắp làng, những ngôi nhà đều có sân vườn hòa mình cùng bức tranh thiên nhiên với gò, đồi, sông, suối, ruộng, vườn... xung quanh tạo nên một khung cảnh nên thơ. Với vị trí mỗi nhà đều làm với mặt quay ra đồng, lưng tựa vào núi, với lối đi men theo sườn đồi, ngõ đá dài uốn lượn có nhiều tầng bậc, nhìn xa trông rất đẹp mắt. Từ đường lên nhà là hai hàng chè tàu được cắt tỉa gọn gàng, men theo từng bậc đá đi lên. Hiện cả làng Lộc Yên còn lưu lại 8 ngôi nhà cổ bằng gỗ mít, theo lối kiến trúc kiểu ba gian hai chái với mái ngói âm dương trầm mặc có niên đại gần 200 năm. Không chỉ ở những ngôi nhà cổ này, hầu như các ngôi nhà khác dù làm theo lối kiến trúc hiện đại hơn nhưng vẫn có điểm "chung" là bờ rào đá, ngõ đá và vườn rộng rãi, xanh mát. Từ đó, vẻ đẹp của làng vẫn giữ được nét duyên dáng, mộc mạc mà thiên nhiên và lịch sử tạo nên nếp làng thanh bình, sâu lắng và gần gũi.

Những năm gần đây, làng cổ Lộc Yên là một trong những điểm đến thật ấn tượng với những người thích tìm hiểu về văn hóa - lịch sử và khám phá thiên nhiên vùng trung du xứ Quảng. Nơi đây, những ngôi nhà cổ, những trầm tích văn hóa và lối sống chân chất, mộc mạc của người dân quê vẫn luôn được gìn giữ như một sự tri ân đối với các bậc tiền bối của con cháu muôn đời sau... Bài toán đặt ra, sự gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị vườn nhà, cảnh sắc thiên nhiên, phong tục tập quán truyền thống tốt đẹp ấy của làng sổ Lộc Yên, tất cả cùng mục tiêu hướng đến những tiêu chí của du lịch xanh là bước đi phát triển du lịch bền vững, hài hòa và thân thiện.

Xứ Tiên, một sáng tháng 5-2022

QUYÊN QUYÊN