Sau chùa Từ Hiếu, những ngày này, chùa Quốc Ân tọa lạc tại số 142 Đặng Huy Trứ, TP Huế (TT-Huế) với lịch sử hàng trăm năm mặc dù chưa được công nhận di tích, nhưng là nơi lưu giữ nhiều đặc trưng kiến trúc truyền thống Huế cũng được tháo dỡ hoàn toàn để xây mới...

Chùa Quốc Ân bị tháo dỡ trong những ngày đầu tháng 8.

Trăn trở chùa cổ bị tháo dỡ

Những ngày gần đây, nhiều người đi qua đường Đặng Huy Trứ tiếc nuối khi chứng kiến cảnh chùa Quốc Ân- một trong những ngôi tổ đình danh tiếng với kiến trúc nhà rường rộng lớn, đặc trưng xứ Huế đang được tháo dỡ để làm mới.

Quốc Ân tự là ngôi tổ đình đầu tiên của thiền phái Lâm Tế tại Việt Nam. Mặc dù bị tàn phá nặng nề vào thời Tây Sơn, nhưng sau đó chánh điện của chùa được thiền sư Mật Hoàng dựng lại năm 1817. Tính đến nay, chánh điện này có tuổi đời 202 năm. Đại đức Thích Minh Chơn- giám tự chùa Quốc Ân cho biết: Chánh điện Quốc Ân có 48 cột gỗ, trong đó có 8 cột làm trụ chính. Tuy nhiên, 7 cột đã hư hỏng khoảng 50% và 1 cột đã hỏng hoàn toàn. Các cấu kiện bằng gỗ khác cũng bị mục rỗng, hư hại nghiêm trọng. Bên cạnh đó, hệ thống vách tường bị ngấm nước, mái ngói dột.

Ngôi chùa trải qua nhiều lần trùng tu, gần đây nhất là năm 1945. Qua gần 75 năm, hứng chịu nhiều tác động khắc nghiệt của thiên tai nên các công trình xuống cấp nghiêm trọng, đặc biệt là khu vực chánh điện. Theo vị giám tự của chùa Quốc Ân, nếu để công trình chánh điện đến mùa mưa năm nay thì không biết sự cố gì sẽ xảy ra? Vì tính an toàn lâu dài cho đời sau nên nhà chùa không tu sửa mà quyết định xây mới toàn bộ chánh điện. Theo thiết kế, chánh điện chùa Quốc Ân sẽ được xây mới trên nền móng cũ với diện tích hơn 500m2, vẫn thiết kế theo kiểu nhà rường, chiều cao 7,9m. Gỗ làm chánh điện là gỗ cẩm xe được nhà chùa mua từ nhiều năm trước từ Lào và Campuchia; kinh phí xây mới chánh điện dự kiến khoảng 30 tỷ đồng. Trăn trở với chúng tôi, Đại đức Thích Minh Chơn chia sẻ: với giá trị lịch sử, kiến trúc và văn hóa đặc sắc nhưng chùa Quốc Ân vẫn chưa được xếp hạng di tích. Trong khi đó, một số chùa ở các địa phương khác- chỉ là một nhánh của chùa Quốc Ân, được "sinh sau đẻ muộn" nhưng xếp hạng di tích quốc gia rồi!

Trước chùa Quốc Ân, đầu tháng 3-2019, chánh điện tổ đình Từ Hiếu ở P. Thủy Xuân (TP Huế) - được lập nên dưới thời vua Tự Đức, hiện là nơi thiền sư Thích Nhất Hạnh đang nghỉ dưỡng, cũng được hạ giải để xây mới. Chùa Từ Hiếu trải qua nhiều lần trùng tu vào các năm 1885, 1894 và gần đây nhất vào năm 1962 đến năm 1968 là trùng tu toàn bộ. Cuối năm 2017, nhà chùa họp thống nhất trùng tu chánh điện để có nơi tôn trí các tôn tượng được an toàn, trang nghiêm; chư tăng có chỗ hành trì mỗi ngày và thập phương đạo hữu có nơi cầu nguyện mỗi khi đến chùa. Công trình này dự kiến hoàn thành vào tháng 3-2020.

Thông điệp bảo tồn kiến trúc văn hóa

Đề cập đến giá trị lịch sử  và giá trị kiến trúc độc đáo của công trình chánh điện Quốc Ân, Đại đức Thích Minh Chơn nói rằng: người ngoài tiếc một, tôi tiếc mười, nhưng không làm không được.

Theo tìm hiểu, 2 chùa ngôi Quốc Ân và Từ Hiếu dù chưa xếp hạng di tích nhưng đã nằm trong danh mục 153 công trình, địa điểm được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ (tại quyết định số 1046/QĐ-UBND ngày 8-10-1993). Ông Hoàng Hải Minh- Giám đốc Sở Xây dựng tỉnh TT-Huế cho biết, trước khi tiến hành hạ giải để xây dựng, các chùa Từ Hiếu, Quốc Ân đều làm hồ sơ trình lên Ban Tôn giáo tỉnh và Sở Xây dựng thẩm định. "Trên cơ sở đồng ý của các ngành liên quan, chúng tôi cấp phép xây mới chánh điện cho các chùa trên"- ông Minh nói. TS Trần Đình Hằng - Phân viện trưởng Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại Huế chia sẻ sự tiếc nuối khi chánh điện các ngôi chùa cổ có từ thời nhà Nguyễn: như Từ Hiếu, Quốc Ân không còn nữa. Theo ông, mặc dù tồn tại hàng trăm năm với kiến trúc đặc trưng của chùa Huế, song 2 ngôi chùa này chưa được xếp hạng di tích, vì vậy quyết định hạ giải thuộc về nhà chùa. "Đây là những kiến trúc có tính lịch sử cần giữ lại, nếu được xếp hạng di tích từ trước thì công tác bảo tồn sẽ thuận lợi hơn"- ông Hằng nói.

Dẫn kinh nghiệm xây mới chùa Diệu Đế cũng ở TT-Huế , TS Trần Đình Hằng cho biết, đã có rất nhiều tranh luận, nhà chùa này đã lắng nghe ý kiến của chuyên gia văn hóa và giữ lại chánh điện cũ để bảo tồn bức bích họa nổi tiếng "Long Vân Khế Hội" thay vì hạ giải toàn bộ. "Cách làm của chùa Diệu Đế là gia cố chánh điện cũ, thay đổi thiết kế, dịch chuyển vị trí xây chánh điện mới về phía trước. Đây là cách làm mà các nhà chùa ở Huế nên tham khảo"- ông Hằng nói. TS Hằng cho biết thêm, hiện một số chùa ở Huế cũng đang lên kế hoạch xây dựng chánh điện mới to hơn, điều này đồng nghĩa với việc công trình chùa cổ với hệ thống hoa văn tinh xảo sẽ bị dỡ bỏ.

H.LAN