Sinh ra và lớn lên ở vùng quê giàu truyền thống cách mạng xã Thủy Thanh (TX Hương Thủy, TT-Huế), với sự dũng cảm và mưu trí hơn người, Nguyễn Thị Lài sớm trở thành nữ trinh sát "biệt động thành" nổi tiếng với những trận đánh oanh liệt. Năm 1976, Nguyễn Thị Lài - thương binh 3/4 - là một trong những cô gái đầu tiên ở miền Trung vinh dự được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Nguyễn Thị Lài (phải) trò chuyện với Chủ tịch Chính phủ Cách mạng lâm thời Huỳnh Tấn Phát.

Chúng tôi đến nhà bà Nguyễn Thị Lài đúng dịp bà đang xếp vội tư trang để chuẩn bị cho chuyến đi vào miền Nam dự buổi gặp mặt cán bộ An ninh miền Nam thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước do Đảng ủy Công an Trung ương, Bộ Công an phối hợp với tỉnh Tây Ninh tổ chức ngày 19-7. Được biết, buổi gặp mặt hôm đó với sự tham gia của gần 500 đại biểu tiêu biểu, đại diện cho hơn 21.000 cán bộ An ninh miền Nam thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước... Tự hào được chọn tham gia chuyến về nguồn đầy ý nghĩa này, bà Lài đưa chúng tôi ngược dòng ký ức về những năm tháng kháng chiến.

Sinh ra trong một gia đình có truyền thống cách mạng nên năm lên 14 tuổi, bà Lài vừa học hết lớp 3 thì thoát ly tham gia kháng chiến. Nhận ra cô gái Lài ngày nào nhanh nhẹn, thông minh nên cấp trên cho bà gia nhập vào lực lượng trinh sát vũ trang thuộc Ban An ninh TP Huế. "Thời điểm đó, để không bị lộ thân phận, tôi đã hóa thân thành "con sen" (người giúp việc nhà - P.V) hoặc bán hàng rong để đêm đêm đi rải truyền đơn, khẩu hiệu và kêu gọi quần chúng làm cơ sở cách mạng. Đặc biệt, đi đâu thấy có địch là tôi cài mìn, kíp nổ để đánh..."- bà Lài bồi hồi nhớ lại.

Qua lời kể của bà Lài, tháng 2-1971, sau thất bại ở chiến dịch đường 9 Nam Lào nên Mỹ-ngụy tổ chức nhiều chiêu trò để trấn tĩnh tinh thần sĩ quan và binh lính. Tại Huế, chúng tổ chức chiếu phim, triển lãm tuyên truyền chiến thắng giả tạo ở rạp chiếu bóng Tân Tân nằm trên đường Trến Hưng Đạo. Nhớ lại trận đánh "cảm tử" ngày ấy, bà xúc động: "Hôm ấy, tôi nhận lệnh đánh vào rạp chiếu bóng Tân Tân. Tuy nhiên để lọt được vào rạp còn khó hơn cả... tìm đường lên trời. Thế là tôi nghĩ ra cách đóng giả bạn gái một thiếu úy Quân đội Việt Nam cộng hòa tên Quang. Lúc ấy, mình mặc áo dài trắng, tay xách giỏ hoa đi vào rạp mà bọn địch không hề nghi ngờ. Đến khi quả mìn hẹn giờ ở rạp phát nổ, giết chết nhiều sĩ quan và cảnh sát ngụy thì quân địch mới hoảng hốt truy lùng người đã gây ra...".

Là lính trinh sát, cô gái Nguyễn Thị Lài chưa bao giờ nao núng trước mọi nhiệm vụ được giao. Ngày 29 Tết năm 1971, sau khi thám thính và phát hiện một tốp quân địch kéo về trạm xăng chợ Đông Ba, Nguyễn Thị Lài thực hiện trận đánh quả cảm bằng cách cài kíp nổ và mìn hẹn giờ tại trạm xăng để tiêu diệt 9 tên địch, 13 tên khác bị thương. Trước sự khôn khéo, thông minh, linh hoạt qua các trận đánh của nữ biệt động thành Nguyễn Thị Lài, Ban An ninh TP Huế tiếp tục chỉ đạo bà đánh vào Ty cảnh sát quốc gia ở quận 3, Huế. Tuy nhiên, dù đã cải trang công dân đi làm giấy CMND nhưng sau khi cài kíp nổ thì bà Lài bị địch phát hiện, bắt giữ và tra tấn.

Anh hùng LLVTND Nguyễn Thị Lài kể về những trận đánh năm xưa.

Ngày 30-4-1971, địch đưa bà Lài vào trại thẩm vấn và sử dụng nhiều "chiêu" tra tấn tàn độc khiến bà "chết đi sống lại". Đầu tiên chúng đưa tôi đến xà lim Lê Quý Đôn - nơi chuyên tra tấn các chiến sĩ cộng sản. Chúng dùng 2 dây điện chích vào ngực rồi dùng máy điện cầm tay tra tấn. Cứ mỗi lần máy điện quay, chúng lại hỏi: "Ai đã xui mày đặt mìn ở cơ quan cảnh sát?", nhưng tôi nhất định không hé nửa lời. Tra điện không được, chúng chuyển sang roi điện, rồi đến cho rắn bò vào ống quần. Những đêm tiếp theo, chúng lại dùng tay móc vào xương sườn, lấy dao rạch tay lộ cả gân trắng rồi đào hố đem tôi chôn sống. Khi không khai thác được thông tin, thấy tôi có mái tóc dài, chúng nắm tóc quấn lên chiếc quạt trần treo trên tường rồi bật số cho quạt quay. Có lẽ đây là màn tra tấn dã man nhất của bọn địch mà tôi từng nếm trải trong thời gian bị giam cầm"- bà Lài vừa chỉ vào những vết thương do các trò tra khảo của địch để lại vừa kể. Giờ đây, mỗi lúc trái gió trở trời, những vết thương chiến tranh ngày nào lại khiến cơ thể bà đau nhức.

Đất nước thống nhất, bà Lài được phân công về làm Đồn Phó CAP Thuận Thành (TP Huế) và sau đó, lập gia đình với ông Phạm Xuân Dương, một cán bộ CA TT-Huế. Tháng 6-1976, bà vinh dự được bầu làm Chủ tịch Đoàn Đại hội tuyên dương Anh hùng các lực lượng An ninh miền Nam và được trao tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND. "Lúc ấy, tôi vinh dự được bắt tay và trò chuyện với Chủ tịch Chính phủ Cách mạng lâm thời Huỳnh Tấn Phát. Chủ tịch đã ân cần thăm hỏi sức khỏe và động viên những cán bộ cách mạng trẻ tuổi như tôi tiếp tục nỗ lực cống hiến xây dựng quê hương sau ngày đất nước giải phóng"- bà Lài xúc động.

Chia tay chúng tôi, bà Lài nói, dù chiến tranh đã lùi xa nhưng một điều luôn khiến bà đau đáu là nhiều đồng đội anh dũng hy sinh, thân xác vẫn còn nằm lại đâu đó trên chiến trường...

HẢI LAN