Theo Chỉ thị 41/CT-TTg năm 2020 của Thủ tướng Chính phủ, năm 2025 là hạn cuối để các đô thị lớn phải giảm tỷ lệ rác thải được xử lý bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp xuống dưới 30%. Tuy nhiên, hiện Đà Nẵng vẫn xử lý rác chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp nên khó đạt được mục tiêu này.

Nỗ lực lớn vì thành phố môi trường

Nhiều năm qua, Đà Nẵng trở thành điểm sáng với các mô hình giảm thiểu rác thải nhựa lan tỏa từ khu dân cư, chợ truyền thống đến siêu thị, trung tâm thương mại. Những hoạt động như phân loại rác tại nguồn, hạn chế túi ni-lông, thu gom rác tái chế gây quỹ hay đổi rác lấy sản phẩm thân thiện với môi trường đã góp phần hình thành thói quen sống xanh cho người dân.

Một trong những mô hình tiêu biểu là mô hình “Xây dựng chợ điểm giảm thiểu rác thải nhựa” tại chợ Hàn - được ví là “Chợ quốc tế” của Đà Nẵng. Khảo sát của WWF từ năm 2021 cho thấy chợ này phát sinh 800 - 1.000 kg rác mỗi ngày, rác nhựa chiếm hơn 15%, trong đó túi ni-lông lên đến 66,4%. Từ khi mô hình được thực hiện thí điểm, đến nay rất nhiều quầy hàng tại chợ Hàn đã đạt “Nhãn sinh thái”, sử dụng túi giấy thay thế túi ni-lông, đồng thời thu gom túi sạch để tái sử dụng. Từ thành công này, mô hình được nhân rộng ra nhiều chợ truyền thống khác, tập trung vào việc hỗ trợ tiểu thương và người dân thay thế túi ni-lông bằng giỏ nhựa tái sử dụng, túi tự hủy, túi giấy.

Không chỉ ở các chợ, nhiều mô hình thu gom rác thải nhựa, túi ni-lông gây quỹ tại khu dân cư cũng được thực hiện khá thành công, mang lại giá trị nhân văn. Tại phường An Khê (phường Hòa An cũ), nguồn quỹ từ việc phân loại và bán rác tái chế do Hội phụ nữ thực hiện giúp duy trì mỗi tuần 100 suất cơm “0 đồng” cho người khó khăn. Tại phường Thanh Khê, Hội Phụ nữ thực hiện mô hình “Môi trường - Giảm thiểu rác thải nhựa” gắn với các hoạt động truyền thống của địa phương, được WWF hỗ trợ bằng việc xây dựng mảng tường tuyên truyền, tặng 700 giỏ nhựa đi chợ, tái chế thùng sơn thành thùng rác để trao tặng hội viên khó khăn. Bên cạnh đó, mỗi sáng chủ nhật hàng tuần, đại diện Chi bộ, Mặt trận, hội, đoàn thể của phường lại đẩy xe dọc các tuyến đường, kiệt, hẻm để thu gom các loại giấy, vỏ lon, chai nhựa... từ các hộ gia đình. Số rác này sau đó tiếp tục được phân loại để bán cho các đơn vị phế liệu. Toàn bộ số tiền bán phế liệu được công khai và đưa vào quỹ của khu dân cư nhằm phục vụ các hoạt động an sinh xã hội, hỗ trợ các học sinh có hoàn cảnh khó khăn, các hộ nghèo. Tại phường Hòa Cường (Hòa Cường Bắc cũ) cũng tổ chức các đợt ra quân phân loại, thu gom rác thải nhựa để bán đã mang lại hàng trăm triệu đồng dùng để giúp trẻ em khó khăn. Còn tại khu dân cư Mỹ Tân 1 (phường An Hải), mỗi chủ nhật, xe của Công ty Môi trường đô thị thu mua rác tái chế tại chỗ, số tiền bán rác trở thành quỹ cho các hoạt động an sinh xã hội.

Ngoài ra, mô hình “Xây dựng tuyến phố giảm thiểu rác thải nhựa” tại nhiều tuyến đường Trần Nhân Tông, Lê Tấn Trung... cũng tạo hiệu ứng tích cực khi người dân được tiếp cận thông tin, hướng dẫn phân loại rác tại nguồn, tái sử dụng các sản phẩm nhựa và hạn chế sử dụng đồ nhựa dùng một lần. Đây là hướng đi mới, phù hợp với xu thế phát triển đô thị xanh của thành phố...

Khoảng cách còn xa

Theo Chỉ thị 41/CT-TTg năm 2020 của Thủ tướng Chính phủ, năm 2025 là hạn cuối để các đô thị lớn phải giảm tỷ lệ rác thải được xử lý bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp xuống dưới 30%. Tuy nhiên, hiện Đà Nẵng vẫn xử lý rác chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp với khối lượng bình quân khoảng hơn 1.000 tấn mỗi ngày và theo quy hoạch được phê duyệt, con số này dự báo sẽ tăng lên hơn 2.000 tấn mỗi ngày vào năm 2030. Hai nhà máy xử lý rác bằng công nghệ hiện đại vốn được kỳ vọng là “phao cứu sinh” để Đà Nẵng đạt được mục tiêu này thì đến nay vẫn chưa đi vào vận hành. Trong đó, nhà máy công suất 650 tấn/ngày đêm dự kiến hoạt động vào quý III năm 2026, còn nhà máy công suất 1.000 tấn/ngày đêm chưa định ngày về đích. Điều này đồng nghĩa với thực tại bãi rác Khánh Sơn đang oằn mình “nuốt” hàng chục tấn rác mỗi ngày và phương pháp xử lý số lượng rác thải không thay đổi, đó là chôn lấp.

Trong bức tranh khó khăn này, Nhà máy xử lý rác Bắc Quảng Nam tại Đại Lộc (cũ) được xem như một điểm sáng tạm thời. Vận hành thử từ năm 2022, nhà máy trở thành mô hình “van xả áp” cho các bãi rác quá tải với công suất thiết kế 300 tấn mỗi ngày đêm, nhưng thực tế xử lý khoảng 220 tấn. Sản phẩm tái chế bao gồm hạt nhựa và RDF cung cấp cho các nhà máy xi măng và gạch men. Nhà máy sử dụng dây chuyền phân loại tự động tách ni-lông, kim loại, nhựa, còn rác hữu cơ được ủ và ép để tạo nhiên liệu thay thế than, phù hợp mục tiêu Net Zero. Dù vậy, nhà máy vẫn gặp khó khăn do mặt bằng chật hẹp, địa hình dốc và một số vấn đề về thủ tục pháp lý.

Do vậy, dù rất nhiều mô hình hay được thực hiện hàng chục năm qua tạo hiệu ứng, lan tỏa tốt nhưng hai nhà máy xử lý rác công nghệ cao vẫn chưa hoàn thành là rào cản khiến Đà Nẵng khó hoàn thành mục tiêu giảm chôn lấp. Các chuyên gia nhận định rằng việc phân loại rác tại nguồn cần được duy trì lâu dài, bền vững, công nghệ xử lý phải chuyển sang đốt phát điện, RDF và tái chế, khung pháp lý cần thông suốt, minh bạch, đồng thời cơ chế ưu đãi phải đủ mạnh để thu hút đầu tư vào kinh tế tuần hoàn mới là bài toán căn cơ. Khi thời gian để đạt mục tiêu dưới 30% rác chôn lấp không còn nhiều, Đà Nẵng phải chạy cùng lúc ba hướng chiến lược là ứng dụng công nghệ xử lý hiện đại, đẩy nhanh tiến độ các nhà máy và tạo chuyển biến thật trong phân loại tại nguồn. Và chỉ khi ba yếu tố này hội tụ, thành phố mới có cơ hội đưa rác thải chôn lấp xuống mức quy định theo Chỉ thị 41/CT-TTg.

Xuân Tiến