Là một trong những làng nghề dệt thổ cẩm lâu đời và nổi tiếng ở xã Châu Tiến, trước đây, các hộ dân trong bản Hoa Tiến đều có khung cửi làm ra những sản phẩm thổ cẩm với nhiều mẫu mã và hoa văn tinh tế, tạo nên nét đẹp văn hóa riêng biệt so với các dân tộc thiểu số khác. Tuy nhiên, theo thời gian, cùng sự cạnh tranh với các sản phẩm công nghiệp, nghề dệt thổ cẩm đứng trước nguy cơ mai một. Nhận thức được điều này, chính quyền địa phương và người dân đã cùng nhau bảo tồn, phát huy. Nhờ đó, nghề dệt thổ cẩm được bảo tồn, các sản phẩm thổ cẩm dần có chỗ đứng trên thị trường mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân trong vùng.

Một trong những người nặng lòng với nghề dệt thổ cẩm là bà Sầm Thị Bích (1965). Sinh ra, lớn lên tại bản Hoa Tiến, được mẹ truyền lại những kỹ thuật dệt thổ cẩm từ nhỏ nên từ rất sớm bà đã trở thành thợ có tiếng trong vùng. Cùng với niềm đam mê, tình yêu văn hóa của đồng bào mình, bà Bích không ngừng học hỏi, sáng tạo ra nhiều loại hoa văn thổ cẩm với những nét đặc trưng riêng.

Theo bà Bích, cũng như nhiều dân tộc khác, để tạo ra một tấm thổ cẩm, người Thái cũng phải thực hiện quy trình thủ công, từ trồng bông, bật bông, kéo sợi, tạo màu, mắc khung cửi, dệt thành phẩm… Họa tiết trên thổ cẩm của đồng bào Thái phong phú, đa dạng, chủ yếu là họa tiết hình học, chữ viết, cỏ cây hoa lá, động vật… Người dệt phải tỉ mỉ từ cách xếp chỉ, đưa thoi, đếm số lượt chỉ màu để tạo hình họa tiết một cách chính xác, tạo nên tổng thể hài hòa, có bố cục rõ ràng. Để tạo được những hoa văn tinh xảo, đòi hỏi người dệt phải có quá trình tích lũy kinh nghiệm, sự khéo léo, sáng tạo. “Để có sắc màu thổ cẩm đẹp, đặc sắc nhiều màu, người dệt sử dụng một số nguyên liệu tự nhiên từ cây, củ, quả có sẵn trong vườn và trong rừng để chế thuốc nhuộm màu. Đối với các dân tộc khác, màu sắc của vải thổ cẩm thường chỉ gói gọn trong 7 màu cơ bản, còn ở Hoa Tiến, bà con đã tìm tòi, sáng tạo tìm thêm nhiều màu sắc mới. Hiện, dải màu sắc đã có 52 màu nhuộm, có thể được sử dụng cho nhiều chất liệu như: Vải tằm thô, lụa, vải bông, và vải linen. Bên cạnh đó, người Thái ở Hoa Tiến còn bảo lưu kỹ thuật dệt - nhuộm với độ tỉ mỉ và hoàn thiện cao, điển hình là kỹ thuật dệt ikat, tạo ra các hoa văn độc đáo trên các tấm vải, khăn. Các sản phẩm từ Hoa Tiến rất đặc trưng, với vải có độ thô nhất định, đường thêu chắc chắn, màu nhuộm tự nhiên đa dạng, bền đẹp với thời gian” – bà Bích chia sẻ.

Bên cạnh việc tạo nguyên liệu, chiếc khung cửi được xem là vật dụng quan trọng quyết định chất lượng của các sản phẩm thổ cẩm. Khung cửi của người Thái có kích thước lớn với nhiều bộ phận, được làm từ tre hoặc gỗ, có độ bền cao. Một chiếc khung cửi chắc chắn, các bộ phận hoạt động mượt mà, điều khiển nhịp nhàng giữa chân và tay, sẽ tạo cho người dệt cảm giác dễ chịu, thoải mái, từ đó cho ra đời những tấm thổ cẩm đẹp.

Cũng theo bà Bích, bởi những nét độc đáo từ vải thổ cẩm nên khi sản phẩm ra lò cũng cho ra những gam màu khác nhau, phù hợp với từng lứa tuổi. Đối với những cô gái trẻ sẽ sử dụng những màu sắc tươi sáng, trẻ trung. Còn những người có tuổi sẽ sử dụng những tấm thổ cẩm có gam màu trầm, họa tiết mang tính trừu tượng hơn.

Hiện nay, ở bản Hoa Tiến có 2 hợp tác xã (HTX) dệt thổ cẩm. Sản phẩm làm ra bao nhiêu, được HTX thu mua hết bấy nhiêu. Các sản phẩm thổ cẩm cũng ngày càng đa dạng, phong phú hơn vừa giữ được nét truyền thống bản sắc văn hóa dân tộc vừa bắt nhịp với xu hướng và thị hiếu của thời đại. Nhiều sản phẩm như khăn, túi, chăn, gối, quần áo, vật dụng trang trí, đồ lưu niệm... được bày bán trong các hội chợ, sự kiện văn hóa trong và ngoài tỉnh hiện đã có mặt ở nhiều quốc gia trên thế giới. Từ đó góp phần quảng bá văn hóa dân tộc và tăng thu nhập cho người dân địa phương. Những năm gần đây, sản phẩm của HTX làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến được người dân đưa lên nhiều kênh online, giới thiệu đến khách hàng trong và ngoài nước.

Ông Nguyễn Hùng Sơn - Phó Trưởng phòng Văn hóa huyện Quỳ Châu cho biết, HTX dệt thổ cẩm của đồng bào Thái ở bản Hoa Tiến không chỉ là nơi lưu giữ văn hóa của đồng bào mà còn là điều kiện để các xã viên có thêm nguồn thu nhập, trang trải cuộc sống, tạo ra sinh kế mới. Bên cạnh đó, người dân đã phát huy tốt mô hình du lịch cộng đồng góp phần bảo tồn, gìn giữ bản sắc và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương…

Dương Hóa