Những ngày này, cả nước đang hướng đến kỷ niệm 129 năm ngày sinh nhật Bác Hồ kính yêu (19-5-1890 -19-5-2019), đồng thời cũng vào ngày này 60 năm về trước, Cột mốc số 0 – nơi khởi đầu của đường Trường Sơn huyền thoại (nay gọi là đường mòn Hồ Chí Minh) đã chính thức được thiết lập. Những năm tháng ấy, con đường này rầm rập bước chân của hàng vạn bộ đội ào ào tiến vào Nam, “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” (Tố Hữu).

Cột mốc số 0 – thị trấn Lạt, H. Tân Kỳ được xây dựng đầu tiên (ảnh tư liệu).

Tháng 5, nắng vàng rực, dọc hai bên đường mòn Hồ Chí Minh, một màu xanh ngút ngàn của cây cối phủ lấp khắp cánh rừng. Không ai nghĩ rằng, 60 năm về trước,con đường này dày kịt những hố bom, đồi núi trơ trọi một màu đỏ quạch. Giờ đây, dường như những vết tích của chiến tranh không còn, thay vào đó là sức sống mới của một con đường đã bắt đầu một huyền thoại.

Nơi khởi đầu của cung đường huyền thoại

Tháng 5, trở về cột mốc số 0, thị trấn Lạt, H. Tân Kỳ (tỉnh Nghệ An),  ký ức về những năm tháng mở đường lại ào về trong tâm trí của những người lính Trường Sơn năm xưa. Đại tá, thương binh Lê Công Xưởng- nguyên Chỉ huy trưởng Ban chỉ huy quân sự H. Tân Kỳ hướng dẫn chúng tôi tham quan di tích Km số 0. Hồi ức về năm tháng chiến tranh trong ông đã nhanh chóng cuốn chúng tôi vào những tháng năm khốc liệt: Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Tân Kỳ là một trong những địa bàn quan trọng được tỉnh Nghệ An và Bộ Tư lệnh Quân khu 4 chọn làm căn cứ hậu phương. Tại đây có đường giao thông chiến lược 15A, 15B chạy qua và các cao điểm quan trọng như cao điểm 886 ở Lèn Rỏi, 159 ở dãy Bồ Bồ, 722 ở Bù Loi... Nhiều đơn vị chủ lực của Quân khu 4 và Bộ Quốc phòng như các Sư đoàn 316, 224, 304, 312... đã tập kết tại Tân Kỳ, Nghĩa Ðàn trước khi hành quân vào miền Nam chiến đấu. Nơi đây là một trong những trọng điểm đánh phá ác liệt của không lực Mỹ.

Trước yêu cầu cấp bách của lịch sử, ngày 19-5-1959, Bộ Chính trị và Quân ủy T.Ư quyết định tổ chức tuyến vận tải quân sự dọc Trường Sơn, mang tên gọi đường Hồ Chí Minh. Nhiệm vụ của con đường là phục vụ việc vận chuyển hàng quân sự chi viện miền Nam và tổ chức đưa, đón cán bộ, bộ đội, chuyển công văn, tài liệu từ Bắc vào Nam và ngược lại. Thượng tá Võ Bẩm, quê ở H. Ba Tơ (Quảng Ngãi), nguyên Cục phó Cục Nông trường là một trong những người được cấp trên giao nhiệm vụ tổ chức “Đoàn công tác quân sự đặc biệt”- Đoàn 559 làm nhiệm vụ mở đường.

Ngày 9-9-1964, trên một bãi đất hẹp dưới chân núi Dong ở ngã ba thị trấn Lạt, bên dòng sông Con thuộc H. Tân Kỳ (Nghệ An), Trung đoàn 98 công binh đã bổ nhát cuốc đầu tiên tại điểm xuất phát “Km số 0” đường Hồ Chí Minh. Tại đây, những người mở đường đã dùng một cây gỗ lớn và khắc thành cột mốc “Km số 0” để xác lập điểm khởi đầu của con đường huyền thoại. Tiếp nối là hàng chục nghìn công binh, thanh niên xung phong (TNXP), nhân dân các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình tập trung làm đoạn đường Hồ Chí Minh qua địa bàn các tỉnh Bắc Trung Bộ. Kỳ tích đào đắp hàng chục nghìn mét khối đất đá, khôi phục cầu cống, đồng thời, tổ chức bảo vệ tuyến đường, trực tiếp bắn rơi nhiều máy bay và bắt nhiều giặc lái đã được lập nên. Thị trấn Lạt trở thành nơi tập kết để cán bộ, chiến sĩ và hậu cần, vũ khí chuẩn bị vào miền Nam.

Những năm 1965-1972, hầu như ngày nào Tân Kỳ cũng phải hứng chịu nhiều loạt bom, rốc-két của Mỹ rải xuống. Tháng 6 -1966, dân và quân Tân Kỳ đã bắn rơi hai máy bay Mỹ, cùng lực lượng công binh phá 59 quả bom nổ chậm, san lấp 2.500 hố bom, sửa chữa 26 cầu, ngầm, bảo đảm hơn 100 km đường trên địa bàn huyện luôn an toàn, thông suốt. Chi viện sức người sức của cho tiền tuyến, huyện đã có 382 thanh niên xung phong và 3.175 người tham gia dân công hỏa tuyến, đóng góp hàng nghìn tấn lương thực, hàng vạn tấn thực phẩm cho các đơn vị đóng quân trên địa bàn huyện. Ðã có 1.081 con em ưu tú của Tân Kỳ hy sinh, 1.486 người mang thương tật, 997 người nhiễm chất độc da cam...

Sau khi mở đường một thời gian, lực lượng mở đường bị địch phát hiện và liên tục đánh phá. Khi bị địch chặn đánh, ta lại mở trục ngang rồi mở trục dọc qua điểm đánh phá của địch ta lại nối vào đường chính. Chính vì thế bây giờ đường Hồ Chí Minh có tới 16 trục dọc và 24 trục ngang. Km số 0 tại Tân Kỳ, Nghệ An, nơi xuất phát chuyến hàng đầu tiên vượt rừng vào Nam do “Đoàn công tác đặc biệt”, tức Đoàn 559 hành quân vào ngày 13-8-1959. Việc mở tuyến đường Trường Sơn trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước là minh chứng hùng hồn sức mạnh và phẩm chất anh hùng tuyệt vời của con người Việt Nam. Trên tuyến đường lịch sử ấy đã ghi những dấu ấn khó phai mờ bằng bao công sức, máu xương của hàng vạn chiến sĩ, đồng bào.

Đại tá Lê Công Xưởng giới thiệu về cột mốc số 0.

Điểm du lịch “Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt”

Chiến tranh đã đi qua hơn 40 năm, nhiều con đường, ngọn núi, con suối, đèo dốc, cây cầu, dòng sông... nằm dọc ngang trên đất Tân Kỳ một thời là rào lửa giờ đây đã thay da đổi thịt. Cùng với nhiều tiềm năng phát triển kinh tế là hệ thống giao thông thuận lợi, Tân Kỳ đang xây dựng và triển khai nhiều chương trình phát triển các khu công nghiệp nhỏ ở các xã Ðồng Văn, Nghĩa Dũng, Giai Xuân. Tâm Kỳ xây dựng nhà máy xi-măng, duy trì phát triển các làng nghề truyền thống như làng nghề gạch ngói Cừa ở xã Nghĩa Hoàn, mây tre đan xã Kỳ Tân, trồng dâu nuôi tằm ở xã Nghĩa Ðồng...  Thông qua việc phát huy giá trị lịch sử - văn hóa của cột mốc số 0 và đường Hồ Chí Minh, Tân Kỳ cũng đang chú trọng phát triển văn hóa - du lịch để tưởng nhớ những năm tháng hào hùng của quân và dân ta trên con đường huyền thoại.

Đến với một vùng đất là nơi khởi đầu của cung đường huyền thoại, giờ đây Tân Kỳ đang chuyển mình trên con đường đổi mới. Ðường Trường Sơn - đường mòn Hồ Chí Minh chiến lược nay đã được nâng cấp, mở rộng. 38 km đường qua sáu xã của Tân Kỳ là một lợi thế lớn trong quy hoạch phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội... từ con đường này. Đường Hồ Chí Minh đi qua cột mốc số 0 tại thị trấn Lạt, H. Tân Kỳ đã trở thành trung tâm thương mại - dịch vụ của huyện, là cửa ngõ để giao thương giữa khu vực đồng bằng, ven biển lên miền núi. Các hoạt động văn hóa - xã hội như giáo dục, y tế có nhiều chuyển biến tích cực. Mới đây, UBND tỉnh Nghệ An đã ra quyết định công nhận Km số 0 là Điểm du lịch “Di tích Quốc gia đặc biệt”.

(còn nữa)

DƯƠNG HÓA