Sau ngày 30-4-1975, Tiziano Terzani được phép ở lại Việt Nam thêm 3 tháng. Trong 3 tháng này, ông đã đi gần như xuyên suốt Việt Nam, gặp những nhà lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước Việt Nam và chứng kiến những thay đổi sau ngày 30-4-1975. Ba tháng sau ngày miền Nam Việt Nam hoàn toàn giải phóng, Tiziano Terzani rời Việt Nam từ Hà Nội. Trong chiếc va-ly của mình, ông đã mang theo 14 cuốn sổ ghi chép, 20 băng cassette ghi lại các cuộc phỏng vấn, bài phát biểu, cuộc trò chuyện với người dân trên phố, và nhiều tập báo, tài liệu và các bản dịch. Chính từ các tài liệu đó, cuối năm 1975, ông cho ra đời tác phẩmGiải phóng.

Điều đặc biệt nữa đó là góc nhìn của nhà báo, nhà văn này về sự kiện lịch sử 30-4-1975. Theo tác giả “Sài Gòn được giải phóng chứ không phải Sài Gòn bị xâm lược. Quân đội giải phóng là người Việt Nam, giống như những người đến giải phóng. Họ không phải lực lượng nước ngoài đến chiếm đóng”; “Trong ngày giải phóng, ở Sài Gòn không có sự thanh toán, trả thù lẫn nhau…”.

Và như lời nhà xuất bản “Trong cuốn sách có những thông tin, những ý kiến nhận định xuất phát từ góc nhìn cá nhân nên mang tính chủ quan của riêng tác giả và không phải quan điểm của Nhà xuất bản. Tôn trọng ý kiến, nhận định của tác giả và để bạn đọc thuận tiện nghiên cứu, tham khảo nên nhà xuất bản giữ nguyên các nội dung ấy”.

Với gần 450 trang sách, tác giả cuốn sách đã cung cấp nguồn tư liệu hết sức quý báu đến bạn đọc ở thời khắc lịch sử trọng đại của đất nước. Nhiều câu chuyện, tình tiết bất ngờ, sống động, lôi cuốn bởi nó được viết dưới dạng tiểu thuyết lịch sử chiến tranh dưới con mắt nhà báo, nhà văn nổi tiếng người Italia (Viện nghiên cứu Phát triển Phương Đông cùng dịch giả Nguyễn Hiền Thu tổ chức biên dịch).

Thông qua việc miêu tả quá trình tiến hành cuộc di tản hỗn loạn của quân Mỹ và sự sụp đổ của chế độ Việt Nam Cộng hòa, cuốn sách cho thấy sức mạnh tổng lực của quân và dân cả nước trong đại thắng mùa xuân 1975. Tối mồng 2 tháng 5 Đài phát thanh và truyền hình tuyên bố rằng, tất cả các dấu hiệu của quá khứ, tất cả dấu vết của chế độ cũ đều phải xóa bỏ. Bức tường lối vào sân bay Tân Sơn Nhất nhiều năm mang dòng chữ in hoa lớn “Sự hy sinh cao quý của các binh sĩ đồng minh sẽ không bao giờ bị lãng quên”, nay được thay bằng câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Không có gì quý hơn độc lập tự do”.

Ngày 6 tháng 5 năm 1975 tờ Sài Gòn giải phóng đăng thông báo mà sau này bộ đội giải phóng dán lên các bức tường thành phố không phải là mệnh lệnh chính thức, cũng không phải lời mời. Ký tên dưới thông báo là Trần Văn Trà và địa chỉ đề gửi đến “các hạ sĩ quan, chiến sĩ, sĩ quan của quân đội, cảnh sát và tình báo ngụy”. Nội dung thông báo chỉ là “việc đăng ký” sẽ được bắt đầu từ mồng 8 đến 31 tháng 5-1975. Và Sài Gòn có một từ mới do cách mạng tự giới thiệu đó là: Ngụy.

Dưới góc nhìn của nhà báo, “ngụy” không chỉ là những người đã từng chiến đấu chống lại Cộng sản hay đã từng làm việc cho chính quyền Việt Nam Cộng hòa mà “ngụy” có nghĩa là tất cả những gì phải làm với chế độ cũ, tất cả những thứ của Việt Nam đã bị người nước ngoài, đặc biệt là Mỹ, làm vấy bẩn, làm ô uế… Do vậy, để xây dựng “một xã hội mới trong sạch tất cả những gì chỉ rõ là “ngụy” phải được loại trừ, cho đến khi nó được thay đổi…Tác giả cuốn sách là người trực tiếp tiếp xúc nhiều tù nhân chính trị trong đó có các tù nhân Côn Đảo, trực tiếp đến nghĩa trang quốc gia cộng hòa - nơi chôn cất những binh sĩ Việt Nam Cộng hòa đã thiệt mạng ở giờ phút cuối cuộc chiến, tham dự lễ kỷ niệm chiến thắng Điện Biên Phủ ngày 7-5-1975 do chính quyền mới tổ chức và ngày hôm sau tham dự cuộc họp báo đầu tiên và cuối cùng của tướng Trần Văn Trà tại Dinh Độc Lập.

Cuốn sách cũng đề cập nhiều thực tế khác cùng những nhìn nhận của tác giả với Sài Gòn trong sự kiện 30-4-1975 và 3 tháng sau đó được viết, sắp xếp theo các đề mục nhỏ để bạn đọc tiện theo dõi khá rành rẽ như: “Những bước chân đầu tiên”, “Tù nhân, cán bộ, chiến sĩ giải phóng”, “các công việc cách mạng”, “xã hội mới”, “tội phạm và thành tích” “hòa bình”…

Như lời giới thiệu tập sách của Viện nghiên cứu phát triển Phương Đông chi nhánh Hà Nội: “Nhà báo, nhà văn người Italia Tiziano Terzani qua đời vào ngày 28-7-2004 ở tuổi 65. Cuốn sách này của ông đã để lại nhiều dấu ấn trong lòng độc giả các nước, góp phần ngợi ca chủ nghĩa anh hùng cách mạng, lên án chiến tranh phi nghĩa, hướng con người đến độc lập, tự do và hạnh phúc”.

Võ Văn Trường