Rất nhiều tư liệu di sản Hán Nôm, nhiều nhất là sắc phong cùng với chiếu chỉ, nhiều văn bản quý hiếm có ngự bút của vua... được xem như "báu vật" mà các dòng họ, làng xã ở TT-Huế đang lưu giữ. Trải qua nhiều biến động của lịch sử và thời gian, không ít "báu vật" của làng xã đã bị thất lạc, hư hỏng...

Sắc phong của làng Nghĩa Lập (xã Vinh Phú, H.Phú Vang) bị mục nát.

Nhiều tư liệu quý đang "chảy máu"

Qua khảo sát của ngành chức năng mới đây, những tư liệu Hán Nôm hiện đang được lưu giữ tại các dòng họ, làng xã trên địa bàn tỉnh TT-Huế chủ yếu là: sắc phong, chế phong, chiếu chỉ, lệnh chỉ, ngự bút của nhà vua cùng các văn bản quý hiếm về pháp luật, hành chính, đất đai, quân đội, quản lý dân số, bài thi Hương, gia phả, hương ước... Những tài liệu này có niên đại từ thời Lê, Tây Sơn, thời các chúa Nguyễn và triều Nguyễn. Tuy nhiên, hiện nguồn tư liệu quý này bị hư hỏng và thất lạc rất nhiều do nhiều nguyên nhân. Mới đây, khi đoàn chuyên gia của Thư viện Tổng hợp tỉnh TT-Huế và Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Huế khảo sát tại làng Nghĩa Lập, xã Vinh Phú (H. Phú Vang) đã phát hiện phần lớn trong số 22 sắc phong và 1 địa bạ thời Gia Long của làng bị hư hỏng, trong đó có nhiều sắc phong mục nát không thể phục hồi. Theo các nhà chuyên môn, không chỉ làng Nghĩa Lập, nhiều dòng họ và làng xã ở các vùng ven sông và ven phá Tam Giang là nơi khí hậu mưa nhiều, thấp trũng nên công tác bảo quản tư liệu Hán Nôm gặp nhiều khó khăn, không đúng cách nên dễ dẫn đến hư hỏng.

Ông Phạm Xuân Phượng, cán bộ Thư viện Tổng hợp tỉnh, chủ trì đề tài Sưu tầm, số hóa di sản Hán Nôm trên địa bàn tỉnh TT-Huế cho biết, số lượng tư liệu Hán Nôm đoàn nghiên cứu tiếp cận được chỉ là một phần rất khiêm tốn trong hệ thống tư liệu di sản Hán Nôm còn đang được lưu giữ tại Huế nhưng tỷ lệ hư hỏng rất lớn, phổ biến là do người dân cuộn, bọc kỹ các loại văn bản Hán Nôm và sắc phong trong bao ni-lông kín làm cho các văn bản này nhanh chóng bị giòn, ẩm mốc dẫn đến hư hỏng... Trong số hơn 220.000 trang tài liệu Hán Nôm với hơn 10.000 sắc phong, chế phong, chiếu chỉ, lệnh chỉ... mà đoàn chuyên gia của TT- Huế và TP Hồ Chí Minh tiếp cận được, có rất nhiều tài liệu đã mục, hư hỏng, rách nát. Riêng, nguồn tư liệu Hán Nôm quý được các làng xã bảo quản cẩn trọng cũng có hơn 40% hư hỏng. Trong đó, sắc phong tại làng Dã Lê Chánh ở xã Thủy Vân, TX Hương Thủy bị hư hỏng hoàn toàn. Đáng quan tâm là tình trạng thất lạc, mất cắp các loại gia phả, sắc phong như gia phả nhà thờ họ Lê (Lê Văn Duyệt) ở Phú Mộng, P. Kim Long, TP Huế; 10 sắc phong ở đình làng Lương Quán ở P.Thủy Biều, TP Huế; một số văn bản Hán Nôm quý ở đình làng Dã Lê (P.Thủy Phương), đình làng Thanh Thủy Thượng (P.Thủy Dương) và một số dòng họ có các vị làm quan to dưới triều Nguyễn bị thất lạc...

1 sắc phong quý của làng Kim Long, TP Huế bị thất lạc ở miền Nam vừa được ngành văn hóa mua lại và tặng cho làng lưu giữ.

Bảo tồn "báu vật"

Sắc phong là một loại hình tư liệu quý của làng xã, gắn liền với giá trị văn hóa lịch sử lâu đời, thể hiện đời sống tâm linh của nhân dân và dấu ấn văn hóa làng xã của cộng đồng nên được dân làng gìn giữ và xem như báu vật. Ông Bùi Xuân Đức, Giám đốc Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh cho biết: Tiếp nhận các nguồn thông tin, thư viện đã phát hiện có nhiều sắc phong thần của các làng xã ở Huế bị thất lạc tại các tỉnh, thành phố miền Nam. Thư viện đã phối hợp với ngành văn hóa TT-Huế thẩm định, mua lại và trao tặng bản gốc cho các làng. Năm 2012, tặng 1 sắc phong cho làng Lương Quán; năm 2014, trao tặng 5 sắc phong cho các làng Lương Quán, Kim Long, Vân Dương (đều ở TP Huế).

Trong 10 năm qua (2009-2018), Thư viện Tổng hợp tỉnh TT-Huế và Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh cùng phối hợp để thực hiện dự án sưu tầm, số hóa di sản Hán Nôm trên địa bàn tỉnh TT-Huế. Hơn 229.200 trang tài liệu đã được số hóa, trong đó các nguồn tư liệu quý được số hóa đang lưu giữ ở 14 phủ đệ; 100 làng, đền thờ và nhà vườn; 492 họ tộc. Trong đó, có một số hòm bộ của các làng có số lượng lớn tài liệu Hán Nôm và được cất giữ khá cẩn thận. Như hòm bộ làng Phù Bài ở xã Thủy Phù, TX Hương Thủy có khoảng 30.000 trang với các văn bản hành chính thời Lê, thời Tây Sơn, nhà Nguyễn, các địa bạ thời Gia Long cùng nhiều tài liệu về dòng họ... Gần một nửa số tài liệu này đã được các chuyên gia số hóa nhằm bảo tồn lâu dài.

Bên cạnh đó, các chuyên gia đã số hóa trọn vẹn bộ luật Hoàng Việt Luật lệ thời vua Gia Long; số hóa nhiều sách đồng ở phủ Hàm Thuận Công và nhà thờ họ Nguyễn ở P. Phú Hội, TP Huế. Số hóa sắc phong, chế phong có chất liệu bằng vải lụa ở phủ Kiến Hòa Quận Công, Phủ Hàm Thuận Công, Phủ thờ họ Nguyễn Phúc Tộc... Không chỉ hỗ trợ về số hóa, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh còn tập huấn kỹ thuật bảo quản tài liệu cổ cho cán bộ của thư viện tuyến huyện, các bảo tàng và những cán bộ chuyên trách; hướng dẫn cho các tư gia, dòng họ và các làng xã ở TT-Huế cách bảo quản tài liệu và làm sạch nấm mốc trên tư liệu thuộc dạng giấy như: giấy long đằng, giấy dó, gấm, vải...

H.LAN