Bộ phim tài liệu "Ba tôi" phát trên VTV8 kể về hành trình của đồng đội và vợ, con liệt sĩ Trương Hồng Anh qua Campuchia tìm lại nơi Sư đoàn trưởng Sư đoàn 2 (Quân khu 5) hy sinh đã gây xúc động sâu sắc trong lòng người xem. Kỷ niệm 40 năm ngày giải phóng Campuchia (7-1), chúng tôi đã gặp những người vừa có cuộc hành trình ý nghĩa ấy. 

Đi Mặt trận 579 cùng Tư lệnh

Anh Đặng Xuân Thu, nguyên Giám đốc VTV8 (Đài Truyền hình Việt Nam khu vực miền Trung, Tây Nguyên) vẫn chưa hết xúc động sau chuyến đi. Từng lát cắt kỷ niệm như sống lại. Tốt nghiệp khoa văn Đại học Tổng hợp Huế, ra trường về nhận công tác ở VTV Đà Nẵng (nay là VTV8), rồi trúng nghĩa vụ quân sự, vậy là chàng trai văn khoa về chuyên mục Quốc phòng của Bộ CHQS tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng (cũ). Sau tết năm 1984, Tư lệnh Quân khu 5 Nguyễn Chơn trực tiếp giao nhiệm vụ cho Đặng Xuân Thu và Nguyễn Hùng Anh đi cùng ông qua đất bạn quay những thước phim chân thực nhất về cuộc chiến đấu của quân tình nguyện Việt Nam, đặc biệt là trận đánh quyết định ở cao điểm 547. Tại đây Đặng Xuân Thu đã gặp nhân vật trong phim sau này. Nguyên Giám đốc VTV8 kể: "Trước đó tôi chưa hề biết đến Sư đoàn trưởng của Sư đoàn "Thép" là ai. Lần đầu gặp là tại cuộc họp của Sở chỉ huy tiền phương giao nhiệm vụ cho các cánh quân. Khi tôi đến, ai đó đã giới thiệu người ngồi bên phải Tư lệnh Chơn là Đại tá Trương Hồng Anh, người Quảng Ngãi, 22 tuổi đã làm tiểu đoàn trưởng trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; mới 34 tuổi là Sư đoàn trưởng. Anh ấy có gương mặt thư sinh, trắng trẻo, trông non hơn tuổi; giọng nói nhỏ nhẹ, ấm áp, không có kiểu "võ biền" khiến tôi rất thiện cảm.

Hành tiến cùng đơn vị Tăng- Thiết giáp dọn đường lên cao điểm, anh Thu đã có những thước phim giá trị về Mặt trận 579 đã làm chủ căn cứ điểm 547 sau nhiều lần mở chiến dịch. Ngày hôm sau, 28-3, Sư đoàn trưởng Trương Hồng Anh hỏi chàng phóng viên: "Em có muốn lên xem sào huyệt của bọn Pol Pot trên dãy núi này không? Sẽ có rất nhiều hình ảnh thú vị đấy". Vậy là sáng hôm đó, anh Thu cùng một nhóm cán bộ của các đơn vị lên chiếc xe GMC đi cùng Sư đoàn trưởng thị sát cao điểm 547. Con đường cỡ 10km lên núi nhiều đoạn rập rờn những đàn bướm đẹp mắt. Ấn tượng hơn nữa khi trên núi, anh choáng ngợp bởi hồ nước trong vắt rộng mênh mông. Bọn Pol Pot đã đào hồ nhân tạo và trữ nước sạch trong khi hàng trăm chiến sĩ của ta đã chết khát bởi địa hình khắc nghiệt. Tại đây, anh được Sư đoàn trưởng Trương Hồng Anh dẫn đi quay đại bản doanh của địch với cuộc sống quý tộc còn sót lại qua vật dụng sinh hoạt. Đến một phòng tên chỉ huy cao nhất, vị Sư trưởng lấy tặng phóng viên hộp bút, riêng ông giữ cho mình quả địa cầu và nói rằng cho cô con gái yêu Trương Khánh Hồng 3 tuổi ở Hà Nội.

Sư đoàn trưởng Trương Hồng Anh bảo Thu có muốn cùng ngồi ca-bin không nhưng anh từ chối vì đứng ở thùng xe phía sau quay dễ hơn. Nụ cười trắng lóa trên gương mặt đen bóng của các chiến sĩ nước bạn trên chiếc xe đi ngược chiều lên chốt là hình ảnh quay cuối cùng trước khi anh thay cuốn phim khác. Bỗng nhiên một tiếng nổ chói tai từ phía trước và anh bị văng khỏi xe. Thì ra để nhường đường xe chở quân của bạn, chiếc GMC đã đánh tay lái ra khỏi đường mòn chừng 20cm và trúng phải mìn tăng địch cài lại ngay phía Sư trưởng Trương Hồng Anh ngồi. Người chỉ huy Sư 2 được đưa ra khỏi xe sơ cứu và sau đó chuyển về trạm phẫu tiền phương. Anh Thu và hàng chục cán bộ, chiến sĩ được lệnh chạy xa trước khi bình xăng trên xe phát nổ. Chàng phóng viên bất lực nhìn tất cả hành lý quý giá của mình gồm chiếc túi đựng các cuốn phim quay trong ngày lịch sử và cả chiếc máy ảnh của Thắng để ở sàn xe. Chẳng chờ lâu, cột lửa bùng cháy dữ dội. Chiếc máy quay vẫn bên vai vậy mà tay anh cứ đơ vì sốc. Ngày 2-4, lúc đang tác nghiệp ở Stung Treng thì anh nghe tin Sư đoàn trưởng Trương Hồng Anh hy sinh. Ông bị chấn thương khi mìn nổ, đầu dội vào trần ca-bin kim loại. Một nỗi buồn tê tái tràn ngập lòng chàng phóng viên. Nỗi buồn ấy thôi thúc anh sau này làm phim về người Sư đoàn trưởng gương mặt thư sinh.

Trở lại Dangrek

Về lại Đà Nẵng sau 3 tháng ở chiến trường, Đặng Xuân Thu nhanh chóng viết lời bình và dựng phim "Đường lên Dangrek" theo lệnh của Cục Chính trị Quân khu 5. Ngoài 300 thước phim bị mất trên xe GMC thì hầu hết những thước phim vô giá vẫn còn nguyên khi cất ở xe bọc thép và trên máy quay. Qua một tháng trời ròng rã thì phim hoàn thành với độ dài 62 phút. Buổi chiếu, ngoài ban lãnh đạo của VTV Đà Nẵng, có Ban chủ nhiệm Cục Chính trị và Tuyên huấn Mặt trận mà anh chỉ còn nhớ những cái tên là Ba và Thành. Thiếu tướng Phạm Bân (nay đã mất) chủ trì hôm đó. Khi phim chiếu xong, Ban Chủ nhiệm yêu cầu anh đưa hết cả phim dựng và băng gốc để bảo mật. Vậy là từ đó đến nay, nhiều lần anh hỏi thăm cơ quan chức năng mà không biết các cuộn phim quan trọng ở đâu khi những đồng chí chỉ huy Mặt trận lần lượt qua đời.

9 năm làm giám đốc VTV Đà Nẵng, bận bịu với công việc, anh vẫn thấy mình mắc nợ với người đã hy sinh, đặc biệt là Sư đoàn trưởng Sư đoàn 2. Trao đổi với biên kịch Trương Vũ Quỳnh và đạo diễn Đoàn Hồng Lê, cả ba quyết tâm phải làm phim tài liệu về Mặt trận 579. Được Đài tiếng nói Việt Nam tạo điều kiện thuận lợi và sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban quan hệ quốc tế Đài truyền hình quốc gia Campuchia, tháng 4-2018, đoàn lên đường sang nước bạn. Trước đó, nữ đạo diễn Đoàn Hồng Lê cùng ê- kíp đã ra Hà Nội gặp gỡ vợ và con liệt sĩ Trương Hồng Anh. Tất cả các kỷ vật, đặc biệt là những bức thư của vị sư trưởng gửi gia đình còn lưu cất nguyên vẹn chính là sợi chỉ xuyên suốt bộ phim. Hai mẹ con được đưa qua sân bay thủ đô Phnôm Pênh rồi từ đó về Preah Vihear. Khánh Hồng, cô bé được bố dành cho quả địa cầu thu được trên cao điểm 547 nay đã là một phụ nữ tuổi 37. Kỷ niệm về bố qua lời kể của đồng đội làm cô không cầm được nước mắt. Có phiên dịch là ông Trịnh Thanh Sáu, Chủ tịch Hội hữu nghị Việt Nam - Campuchia thành phố Đà Nẵng, đoàn thẳng tiến về Preah Vihear. Gần 35 năm đã trôi qua, địa hình thay đổi nhiều, vậy mà ông Đặng Xuân Thu không hề quên con đường mòn ngày trước dưới chân núi Dangrek. May mắn hơn nữa khi tìm được các mảnh kim loại từ xác chiếc GMC cũ. Đoàn làm phim cùng vợ con Sư đoàn trưởng Trương Hồng Anh đặt hoa và thắp hương lên đúng vị trí chiếc xe bị nạn, bốc nắm đất nơi đây về rải trên mộ liệt sĩ ở nghĩa trang Quân khu 5.

Cả một trời ký ức ùa về trong lòng vị giám đốc tóc đã hoa râm. Anh biết mình đã làm được điều tâm nguyện.

HỒNG VÂN