Để phù hợp với hình sông thế núi, cũng như phương thức sản xuất chọc lỗ tra hạt, cư dân bản địa Tây Nguyên đã sáng tạo nên một thể loại âm nhạc có tiết điệu đơn giản. Nội dung chủ yếu kể về nỗi cơ cực của người mẹ, có khi diễn tả cảnh sắc thiên nhiên, dạy con biết yêu núi rừng, yêu cuộc sống đời thường, biết tránh xa cái ác, săn sóc điều thiện và không quên hi vọng đời con sẽ thật tươi sáng. Tất cả các lời ru đều theo thể thức gieo vần, ngôn ngữ hình tượng thì mang tính chất ngoa dụ. Trong những khúc ru con ấy, thấp thoáng bóng dáng người thân của người được ru: cha mẹ, ông bà, tổ tiên... Những lời ru mộc mạc, khê khét, chất chứa tình yêu thương của mẹ, của bà, của chị như một thứ sữa ngọt chảy tràn, rót vào lòng trẻ thơ lời bảo ban, tiếng dạy dỗ về tình người, về đạo lý hiếu nghĩa. Những lời ru con được các bà mẹ Tây Nguyên hát trên đường đi làm rẫy, hát trong khi trỉa và suốt lúa, hát vào lúc hái rau rừng, hát trong khi giã gạo... "Chính vì tư thế ru con đó, ru con theo nhịp bước chân người mẹ, nên tiết nhịp những khúc ru của người bản địa Tây Nguyên không êm ả và đong đưa theo nhịp võng hoặc nhịp nôi như những khúc ru con ở người miền đồng bằng", nhạc sĩ Krajan Dick nhận xét.

Quả vậy, với những đứa trẻ bản địa Tây Nguyên, lưng người mẹ chính là nôi, nhịp lưng đong đưa của người mẹ chính là nhịp đưa nôi. Âm nhạc và lời ca phải dựa theo đặc trưng này để phát triển cho phù hợp, một mặt dỗ dành đứa trẻ đi vào giấc ngủ yên lành, mặt khác không làm ảnh hưởng đến hoạt động của người mẹ. "Mới đầu, khi đứa trẻ chưa thật sự buồn ngủ, người mẹ vừa đi vừa ru hoặc người mẹ vừa nhún nhảy vừa ru, tiết tấu của lời ru lúc này hơi nhanh, đều, quãng ngân dài. Tiếp đến, lúc đứa trẻ bắt đầu thiu thiu ngủ, giai điệu lời ru lúc này chuyển qua man mác, quãng rải rộng hơn, tính tiết nhịp ở đây cũng giảm dần. Cuối cùng, khi đứa trẻ đã ngủ say, người mẹ đôi lúc hát cho chính mình, hoặc gửi gắm cho ai đó một điều gì. Âm nhạc và lời ca là tiếng lòng của người mẹ", nhạc sĩ Krajan Dick cho hay.

Theo nhạc sĩ Krajan Dick, kho tàng những khúc ru con của người bản địa Tây Nguyên phong phú về nội dung, đa dạng về hình thức. Cũng là hát ru nhưng khi ẵm con trên tay hát kiểu khác, lúc con nằm trên giường ru kiểu khác, khi địu con trước ngực hát kiểu khác, lúc địu con trên lưng ru kiểu khác... Sự đa dạng và độc đáo ấy, chính là mảnh đất màu mỡ, thu hút rất nhiều nhạc sĩ đến tìm hiểu, khai thác và sử dụng chất liệu âm nhạc dân gian Tây Nguyên, sáng tác nên những tác phẩm âm nhạc mang giá trị nghệ thuật cao, được đông đảo công chúng yêu nhạc trong cả nước đón nhận một cách trân trọng. Nhiều nhạc sĩ đã rất thành công trong việc sử dụng chất liệu âm nhạc dân gian của các sắc tộc bản địa Tây Nguyên rồi đưa vào sáng tác những ca khúc mới, hoặc là biến tấu một hay vài note nhạc để tạo sự luyến láy, hoặc là mở ra những âm vực rộng, những quãng nhạc sáng rõ hơn... Tác phẩm âm nhạc của họ đã được nhiều ca sĩ lựa chọn mang đi thi tại các đấu trường ca nhạc danh tiếng trong và ngoài nước. Điều này, một lần nữa khẳng định, sức sống trường cửu của âm nhạc Tây Nguyên trong dòng chảy của âm nhạc Việt Nam.

TRỊNH CHU