Tôi may mắn được đến nhiều bờ biển nổi tiếng, từ Walter beach, PensaCola cát trắng bên bờ Đại Tây Dương ở Florida, biển Santa Ana ở Los Angeles bờ tây Thái Bình Dương, rồi một Bondi sầm uất ở bang New South Wales nước Úc... Tôi cũng đặt chân đến Phukhet, Pattaya hay Mawlamyine nhìn ra Ấn Độ Dương ở Myanmar, Vịnh Nước Cạn ở Hong Kong... Tất cả những nơi đó, có nhiều kỷ niệm với bạn bè trong mỗi chuyến đi và có những người quen mới, bao câu chuyện mới... để viết trong những thiên ký sự.  Nhưng Mỹ Khê vẫn là nơi mỗi sáng tôi chẳng thể nào vắng mặt. Biển Mỹ Khê không nói điều gì với riêng tôi, với những bạn bè tôi, nhưng vẫn cứ hấp dẫn, mời gọi... Đó cũng là nơi tôi thường "thết đãi" bạn bè   phương xa mỗi khi có dịp đến Đà Nẵng.

Biển Mỹ Khê.

Người ở lại Bãi Bụt 

Nhà thơ, đạo diễn Đoàn Huy Giao trước ngày hòa bình đi làm thuê ở nhà in bên ni sông Hàn vào ban ngày. Còn ban đêm anh đạp xe về căn nhà lợp tôn cùng khu vườn nhỏ xen trong đá núi Sơn Trà. Anh tản cư từ vùng quê Bình Sơn ở bên dãy núi Thình Thình, phía đông Châu Ổ (Quảng Ngãi) ra Đà Nẵng. Núi mê hoặc anh từ nhỏ với những giai thoại, truyền thuyết và những kỷ niệm ấu thơ. Vì vậy anh đã chọn Sơn Trà khi ra định cư ở Đà Nẵng... Từ sau năm 1975, Giao đi làm phóng viên rồi đạo diễn truyền hình nên có dịp bôn ba khắp nhiều vùng trên cả nước và ra nước ngoài. Nhiều phim tài liệu về văn hóa nghệ thuật của anh đoạt giải thưởng, được nhiều nơi mời giảng dạy về nghệ thuật làm phim, về đạo diễn và anh được phong tặng là nghệ sĩ ưu tú. Nhưng với anh, cuộc đời tuy có nhiều thay đổi nhưng thơ và đam mê với Sơn Trà thì vẫn vậy!

Mỗi ngày anh ngồi trong studio bên ni sông Hàn dựng phim, viết lời bình hay đi hiện trường làm đạo diễn và chiều tối lại qua bên tê sông Hàn, trong một khu rừng lưng chừng núi vùng Bãi Bụt với một giấc mơ khác! Năm 1990, người đứng đầu Đà Nẵng "bị" anh thuyết phục về một dự án bảo tàng tư nhân về văn hóa và đồng ý cấp cho anh một hecta gồm đá tảng, khe suối và... cây dại ở Sơn Trà! Thật ra thì chỗ này anh đã mòn chân những ngày khốn khó lên đây mót củi và... mơ mộng nhìn về những làng chài đơn sơ  phía dưới. Vậy là một Bảo tàng nghệ thuật tư nhân đầu tiên ở miền Trung có tên Đồng Đình, tên loài cây bản địa như ở núi Thình Thình quê anh, được xây dựng giữa đá núi lưng đồi. Bao nhiêu năm lăn lộn trước đó, Giao đã sưu tầm được hàng trăm đồ gốm cổ từ văn hóa Sa Huỳnh, Chămpa, Đại Việt cùng với những công cụ sinh hoạt của đồng bào các dân tộc thiểu số, được đưa đi giám định, làm lý lịch và đưa vào bảo tàng...

Tiếp đó, anh lặn lội xuống các làng chài Mân Thái, Thọ Quang... sưu tầm những công cụ đánh bắt cá cổ truyền, những mảnh ván thuyền, những sợi thừng, mảnh lưới, chiếc phao... bị bão tố vùi dập còn lại và hình thành thêm một "Ký ức làng chài" ngoài trời đầu tiên khá thú vị và thu hút. "Tạo thêm cho Đà Nẵng một địa chỉ văn hóa, đó là mục tiêu của tôi!", Giao nói trong lúc đang bận rộn đón tiếp các họa sĩ về đây sáng tác và thảo luận về hội họa đương đại. Vậy là nhà thơ đã toại nguyện với ước mơ ở lại Bãi Bụt của mình gần 40 năm sau chiến tranh. Giờ đây, khách vãn cảnh Sơn Trà, viếng chùa trên núi hay khách lưu trú ở các khu du lịch sang trọng trên bán đảo, ít người bỏ qua một Đồng Đình độc đáo của một nhà thơ!

Những người mê biển

Bạn tôi là vợ chồng cựu giáo viên Tôn Thất Hiệp trước đây dạy Trường Trung học Phan Châu Trinh. Khi nghỉ hưu theo con cái sang định cư ở thành phố Tulsa, bang Oklahoma (Mỹ) nhưng năm nào họ cũng tranh thủ về Đà Nẵng hơn một tháng để đi tắm biển. Anh Hiệp nói, anh tắm biển Mỹ Khê hồi xưa, lúc đó đầy các quán bar, hàng rào kẽm gai và những rừng thông xơ xác, không một dịch vụ hay một sự bảo đảm nào về cứu hộ. Còn bây giờ Mỹ Khê được thế giới công nhận là một trong những bãi tắm đẹp nhất hành tinh, bờ biển được lát gạch và dụng cụ cho người đi tập thể dục, tắm nước ngọt chỉ có 5 ngàn, ghé vào chỗ Holiday beach buổi sáng, buổi tối còn được đọc sách,  còn hải sản thì thuộc loại ngon và rẻ nhất trên thế giới. "Các nước cũng chỉ như vậy là cùng! Nhưng tôi ra Mỹ Khê còn để gặp nhiều người bạn cũ, học trò xưa để tâm sự. Người Đà Nẵng mà không mê biển thì lạ quá!", anh nói. Có hôm, vợ chồng Hiệp chạy xe máy khắp biển Phạm Văn Đồng, qua tận Non Nước chụp ảnh làm một bộ sưu tập về biển Đà Nẵng. Anh khoe với tôi cảnh vãn chùa, cảnh đánh bắt cá, các nhà hàng hải sản, lướt ván, mô tô nước, các nhóm nữ "chân dài" tập thể dục nhịp điệu buổi sáng và cả cảnh người đi biển tổ chức mâm cúng nhân ngày Rằm tháng Bảy "xá tội vong nhân"... Rồi Hiệp bảo: "Biển hiện đại với các dịch vụ nhưng vẫn giữ được văn hóa bản địa và sự trong lành của môi trường. Đổi mới là phải vậy và đó chính là sự đồng thuận của người dân với chính quyền mà tôi có thể nhìn thấy!".

Còn vợ chồng bác sĩ Mai Thị Ngâu và Nguyễn Sang là cư dân Đà Nẵng thì lại suốt năm không vắng mặt ở Mỹ Khê hôm nào. Kể cả những hôm mưa gió tôi không đi, họ vẫn có mặt lúc 5 giờ sáng. Từ nội thị, đi xe máy sang biển chưa đầy 10 phút. Đi bộ 3-4 cây số trên bãi cát, tập các động tác thể dục và bơi gần một tiếng buổi sáng là chương trình bắt buộc đầu ngày của vợ chồng bác sĩ này, trước khi đến phòng mạch và bệnh viện... Mê biển không chỉ có tôi và những người bạn. Ra Mỹ Khê ta sẽ thấy hàng ngàn người buổi sáng. Có những người khuyết tật ngồi xe lăn tay, chạy xe máy ba bánh, những cô gái xinh đẹp, người lớn tuổi và cả những cán bộ, công chức là lãnh đạo thành phố mà tôi quen biết. Một vị phó chủ tịch đương nhiệm lúc nào cũng sẳn sàng dừng lại nghe người ta góp ý về mọi thứ từ dịch vụ, vệ sinh, giao thông, ánh sáng, âm thanh và cây xanh trên bãi biển. Và tôi thấy sau những góp ý đó, đã có những thay đổi.

Kết

Một hôm đi bộ trên con đường lát gạch, tôi thấy một cô gái xinh đẹp đang chạy bộ phía đối diện. Bỗng cô gái dừng lại trước mấy người đàn ông nói với nhau bằng tiếng nước ngoài đang băng qua một thảm cỏ, cô nghiêm nét mặt: "Các bạn có thấy những công nhân đang vất vả chăm cỏ đó không?". Những người đàn ông ấy đã cúi đầu bước ra với vẻ xấu hổ! Một lần khác, tôi chứng kiến một tốp sinh viên, đứng thành vòng tròn giữa một thảm cỏ lớn, đang chờ những bạn khác chuẩn bị chương trình sinh hoạt dã ngoại. Một nam sinh viên vừa đến nói như ra lệnh: "Chúng ta sinh hoạt ngoài bãi cát, chứ không phải ở đây!". Thế là mọi người vui vẻ, đồng tình bước ra ngay khỏi đám cỏ...

Tôi kể hai chuyện nhỏ này ở phần kết luận cho loạt bài bài này, để nói rằng: "Một dòng sông Hàn tươi đẹp phải là xương sống cho mọi quy hoạch của đô thị Đà Nẵng. Một bờ biển đẹp phải góp phần mang lại thương hiệu cho Đà Nẵng. Một Sơn Trà lá phổi xanh phải là di sản của không chỉ riêng Đà Nẵng về cả an ninh quốc phòng lẫn bảo vệ đa dạng sinh học... Bên cạnh những di sản văn hóa-lịch sử ít ỏi của quá trình ngắn ngủi 130 năm, Đà Nẵng cần tập hợp những nỗ lực không ngừng và tâm huyết của mọi người. Chính người dân Đà Nẵng, họ âm thầm làm công việc của mỗi người một cách hết lòng vì tình yêu ấy. Tuy biển, tuy sông, tuy núi quanh đây không nói gì với họ nhưng vì tình yêu Đà Nẵng, họ sẽ làm tất cả, từ những việc nhỏ nhất để thành phố này phát triển nhanh chóng trong hơn hai thập niên qua!

TRƯƠNG ĐIỆN THẮNG