Chủ thủy điện nói gì?

Có thể thấy, tại miền Trung, do bị giới hạn bởi đặc điểm địa hình ngắn, dốc nên các hồ thủy điện ở đây chỉ có dung tích chứa nước khiêm tốn, sức chứa nước nhỏ, không có dung tích phòng lũ đủ lớn. Do đó khi mưa lớn cực đoan xảy ra, thủy điện đã chứa đầy nhưng nước thượng nguồn tiếp tục đổ về nhiều bắt buộc phải xả lũ. Với địa hình và quy hoạch thủy điện nhỏ dày đặc như hiện nay ở miền Trung, việc nói thủy điện không làm trầm trọng thêm tình trạng lũ lụt là thiếu thực tế.

Điển hình như thủy điện Đắc Mi 4. Lòng hồ thủy điện này "gom" lượng nước lớn từ các sông suối để tạo thành "túi nước". Khi nước đầy hồ mà mưa vẫn tiếp diễn bắt buộc thủy điện phải xả lũ. Nhưng từ bờ đập xả lũ của thủy điện này xuống đến khu vực hạ du sông Vu Gia chỉ khoảng 70km đường sông. Do đó khi thủy điện xả với lưu lượng lớn, dòng nước xả tập trung từ độ cao tạo ra dòng chảy cực mạnh, đổ về hạ du khiến người dân không kịp trở tay.

Làm việc với phóng viên Chuyên đề Công an TP Đà Nẵng, ông Đỗ Thanh Phong - Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Thủy điện Đắc Mi (chủ đầu tư thủy điện Đắc Mi 4) cho rằng, người dân nói thủy điện xả lũ gây sạt lở là không chính xác. "Mọi việc đều tuân thủ đúng quy trình, cơ quan chức năng cũng khẳng định hồ chứa Đắc Mi 4 cùng một số hồ thủy điện khác cắt lũ cho hạ du khá nhiều. Nguyên nhân chính là do đợt mưa lũ vừa rồi rất lớn"- ông Phong lý giải.

Khi phóng viên nêu phản ánh của người dân cho rằng thủy điện chặn dòng đã giữ lại đất, cát ở thượng nguồn, khi xả lũ nước chảy mạnh cực đoan dẫn đến sạt lở. Vấn đề này, ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Thủy điện Đắc Mi trả lời rằng, có nhiều cơ quan chức năngquản lýviệc vận hành phát điện, xả nước điều tiết hồ chứa. Quá trình vận hành trước, trong và sau lũ đều báo cáo với các cơ quan chức năng, có số liệu giám sát trực tuyến. Các hồ chứa thủy điện điều tiết nước theo Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn (gọi tắt là quy trình 1865).

"Còn để đánh giá thủy điện có gây ra sạt lở, thiệt hại cho người dân không thì đơn vị không có năng lực đánh giá, bà con ở hạ du thấy thực tế như thế thì phản ánh như thế. Để có cơ sở đánh giá ảnh hưởng thế nào cần phải có đơn vị đủ chuyên môn"- ông Bình nói thêm.

Song, ông Bình cũng cho rằng, quy trình 1865 chưa linh hoạt, địa phương chưa được giao quyền mạnh trong việc tính toán hạ thấp thêm mực nước để cắt lũ. Điều này vô hình chung "trói" cả chủ hồ, cơ quan quản lý. "Tại hồ Đắc Mi 4 mực nước trước lũ cao nhất từ ngày 1-9 đến 15-11 là 255m, từ ngày 16-11 đến 15-12 là 256-258m. Mực nước đón lũ thấp nhất từ ngày 1-9 đến 15-11 là 251m. Như vậy mực nước thấp nhất trước khi đón lũ lên đến 251m, nếu hồ muốn xả dưới mực nước đó để đón lũ thì sẽ không đúng theo quy trình 1865" - ông Bình lý giải.

Điều chỉnh quy trình vận hành hồ chứa do bất cập

Câu chuyện người dân vùng hạ lưu "tố" thủy điện góp phần tạo nên lũ dữ, xói lở, bồi lấp lòng sông cũng đã "nóng" tại phiên họp HĐND TP Đà Nẵng vừa qua. Tại đây, lãnh đạo một số địa phương cũng đặt câu hỏi về trách nhiệm của các nhà máy thủy điện khi xả lũ. Liên quan đến nội dung này, trả lời câu hỏi của đại biểu HĐND, ông Trần Nam Hưng - Phó Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng cho rằng, vấn đề vận hành thủy điện, thành phố đã kiểm tra trực tiếp và xác nhận các đơn vị vận hành đúng quy trình.

Tuy nhiên, ông Hưng đánh giá hiệu quả điều tiết của các hồ thủy điện chưa đạt yêu cầu, do một số quy định trong quy trình 1865 của Chính phủ ban hành năm 2019 chưa phù hợp thực tiễn. Do đó, TP Đà Nẵng đã kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường xem xét điều chỉnh quy trình vận hành hồ thủy điện để phù hợp hơn với tình hình thực tế. Ngoài ra, Đà Nẵng cũng kiến nghị xem xét, hiệu chỉnh cụm từ "xả lũ" thành cụm từ "vận hành điều tiết qua tràn xả sâu" nhằm đảm bảo phù hợp thực tế việc vận hành điều tiết hồ chứa.

Theo số liệu của phóng viên có được cho thấy, trong đợt lũ từ ngày 25 đến 30-10, tổng lượng nước về các hồ trên sông Vu Gia hơn 1,68 tỷ m3, trong khi dung tích phòng lũ tối đa của các hồ A Vương, Sông Bung 4, Đắc Mi chỉ hơn 274 triệu m3 (tỷ lệ 16,3%). Trên sông Thu Bồn, lượng lũ về hơn 906 triệu m3, nhưng hồ Sông Tranh 2 chỉ có dung tích phòng lũ trên 194 triệu m3 (tỷ lệ 21,4%). Như vậy nếu nói các thủy điện ở đây có vai trò cắt lũ, giảm lũ cho hạ du là điều chưa thuyết phục.

Trong khi đó, trên hệ thống sông Đà, thủy điện Hòa Bình dung tích 9,45 tỷ m3, khả năng cắt lũ lên đến 5,6 tỷ m3; hay thủy điện Sơn La dung tích 9,26 tỷ m3, khả năng cắt lũ đến 4 tỷ m3. Các hộ thủy điện này có sức chứa nước lớn, nên có đủ khoảng trống để cắt giảm lũ cho hạ du. Do đó, nếu thượng nguồn có mưa cực đoan dài ngày, thì khả năng cắt lũ của các thủy điện này đối với hạ du là không có gì phải bàn cãi…

Và không phủ nhận rằng thủy điện là nguồn phát năng lượng sạch nhất so với tất cả những nguồn sinh năng lượng khác, nhưng việc làm thủy điện đòi hỏi phải có tầm nhìn quy hoạch và hiệu quả mang lại cho xã hội. Giờ đây, khi chuyện quy hoạch "đã rồi", để đảm bảo hài hòa lợi ích giữa an toàn cho hạ du và phát điện thì sự phối hợp nhịp nhàng giữa chủ hồ đập và chính quyền địa phương là vô cùng quan trọng; đồng thời các chủ hồ cũng nên thể hiện trách nhiệm của mình trong việc chủ động hạ sâu mực nước đón lũ trước mùa mưa, có như thế mới hạn chế thấp nhất thiệt hại tính mạng và tài sản người dân vùng hạ du mỗi khi mùa mưa lũ về.

TRẦN TÂN