Để có giờ phút dân tộc ca khúc khải hoàn vào ngày 30-4-1975 là máu xương của biết bao thế hệ đã thấm đỏ dải đất hình chữ S, từ Trường Sơn núi cao đến Trường Sa hải đảo. Đó là tít tắp những nghĩa trang rộng dài theo đất nước. Đó là biết bao trai thanh nữ tú dâng hiến cả tuổi thanh xuân của mình mà đến nay còn biết bao xác thân vẫn lặng lẽ hòa trong lòng đất mẹ. Nhiều năm rồi đất nước thanh bình họ vẫn còn lặng lẽ không dòng địa chỉ, dù "có một bài ca không bao giờ quên" vẫn cất lên mỗi lần nhắc nhớ về ký ức người lính trận.

Đã có biết bao người mẹ nước mắt không còn "vì khóc những đứa con, lần lượt ra đi… đi mãi mãi". Và rồi có một ngày những người mẹ ấy cũng vĩnh viễn ra đi khi không còn chờ đợi được. "Những người mẹ cuối cùng đợi con/ lặng ngắm hàng bia vẫn trắng dòng địa chỉ…".

Và cũng không phải tìm ở đâu xa, ngay trong ngày 30-4 cách đây nửa thế kỷ đã có biết bao người lính ngã xuống, vĩnh viễn chẳng thể chứng kiến niềm hạnh phúc một cách trọn vẹn khi non sông hoàn toàn thống nhất, Nam- Bắc một nhà. Nói đâu xa, đó chính là người con trai của Mẹ Việt Nam anh hùng (VNAH) Nguyễn Thị Thứ ở Quảng Nam. Người mẹ có chín con ra đi không một đứa trở về. Do có thời gian công tác ở Điện Bàn, tôi may mắn được chứng kiến cuộc sống mẹ Thứ lúc còn khỏe đến những ngày tháng cuối đời và cũng đã được mẹ kể về các anh.

"Năm 18 tuổi mẹ lập gia đình. Năm 20 tuổi mẹ sinh đứa con gái đầu lòng là bà Lê Thị Trị (cũng là Mẹ VNAH- P.V). Mẹ có cả thảy 12 người con gồm 11 trai và 1 gái...". Tổ quốc gọi, mẹ Thứ lần lượt tiễn các con đi. Đau đớn thay sau khi người con thứ 8 của mẹ ngã xuống, mong mỏi cuối cùng dồn cả vào anh Lê Tự Chuyển - biệt động thành Sài Gòn, thế nhưng vào 9 giờ ngày 30- 4-1975 ngay trên cầu Rạch Chiếc, cửa ngõ vào Sài Gòn anh đã ngã xuống chỉ trước vài giờ đất nước thống nhất…

Đó là cựu pháo thủ xe tăng Ngô Văn Nhỡ (thuộc Lữ đoàn 203, đội hình thọc sâu tiến đánh Dinh Độc Lập). Anh hy sinh trên tháp pháo xe tăng trước giờ toàn thắng. Năm 2013 anh được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND. Điều cảm động, trên hành trình Nam tiến khi đơn vị chiến sĩ Ngô Văn Nhỡ đóng quân ở Quảng Trị thì được vợ từ Bắc vào thăm. Sau ngày 30-4 một thời gian người vợ anh mới nhận được giấy báo tử của chồng và cũng là lúc bà sinh con trai đầu lòng. Đây là kết quả bà vào thăm chồng tại chiến trường một năm về trước. "Trước đây, khi biết tôi mang thai, anh Nhỡ nói nếu sinh con trai thì đặt tên Việt để kỷ niệm địa danh Cửa Việt, còn sinh con gái đặt tên Hà để kỷ niệm địa danh Đông Hà của tỉnh Quảng Trị" (Người vợ kể trong niềm xúc động).

Và còn biết bao câu chuyện về những người lính đã ngã xuống trong ngày 30-4-1975 lịch sử còn nhắc nhớ đến hôm nay và mãi mãi mai sau. Lật lại danh sách trên trang thông tin điện tử Hội hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam ở thời điểm năm 2023, tôi được biết đã có 109 liệt sĩ khắp mọi miền đất nước đã ngã xuống trong đoàn quân tiến về Sài Gòn đúng vào ngày 30-4-1975…

Quê tôi trong chiến tranh là vùng tranh chấp ác liệt, các chú, các bác vẫn bảo đó là vùng "xôi đậu". Ở đây có một người mẹ có hai người con trai đứng đầu ở hai chuyến tuyến tại địa phương. Mỗi năm đến ngày giỗ chạp, hai anh em lại vác súng cùng vài đồng đội thân thiết về nhà mẹ thắp hương, ăn giỗ, thăm mẹ… xong lại đi. Ngày đó cả làng rất bình yên không hề nghe tiếng súng. Chỉ điều này thôi, người dân quê tôi bảo nhau, để có được những người con như thế, người mẹ quê kia phải là một người mẹ nhân hậu tuyệt vời. Sau này thì mẹ chọn ngày 30 - 4 hàng năm làm ngày giỗ chung để con cháu sum vầy trong ngày vui đoàn viên.

Nghĩ về những người lính đã hy sinh, nghĩ về những người mẹ, tôi lại nhớ đến những câu thơ gây cho tôi niềm xúc động hơn tất cả những câu thơ mà tôi từng đọc trước đó và chắc chắn về sau. Đó là trường ca "Những người lính của làng" của Nguyễn Quang Thiều. Có thể tóm lược, trong trường ca nhà thơ đã viết về những chàng trai, cô gái đi ra mặt trận từ một làng quê nhỏ bé, bình yên và khi trở về ngôi nhà xưa yêu dấu của mình, họ đã trở thành những người "sống suốt đời mười tám tuổi".

Những trang viết tri ân người lính trẻ, nhưng những khúc hay nhất trong bản trường ca lại được dành dâng tặng những người mẹ: "Chiến tranh đã tắt cuối con đường/ Cau vẫn rụng vào những chiều thương nhớ/Bầy sẻ nâu đã bao mùa sinh nở/ Con đã về, mẹ có thấy con không/…Chiến tranh qua rồi và mãi mãi con tin/ Con không chết con chỉ không lớn nữa/Và con sống suốt đời mười tám tuổi/Như buổi chiều chào mẹ con đi…/Con đã vào đến bếp nhà ta/ Ngồi bên mẹ xòe tay hơ trước lửa / Niêu tép mẹ kho suốt đời không thể nguội/ Cơm đang cười mẹ có thấy con không/ Đũa vẫn so thừa cả những bữa cơm đông/ Cánh cửa cũ chần chừ đêm gió lạ/ Mẹ ơi mẹ, mẹ đừng ngồi khuya quá/ Mẹ đừng ngồi vấn tóc mãi trong đêm…".

Tạp bút: Võ Văn Trường