Kể từ ngày thực dân Pháp gây ra vụ thảm sát, người dân 2 thôn Giáng Đông (xã Hòa Châu, H. Hòa Vang, Đà Nẵng) và Hà Đông (xã Điện Hòa, TX Điện Bàn, Quảng Nam) đã vượt qua ám ảnh kinh hoàng của quá khứ đau thương, cùng hướng về tương lai, về cuộc sống thanh bình, no ấm. Hằng năm, cứ đến ngày này, thân nhân các nạn nhân trong vụ thảm sát cùng nhau cầu nguyện và tâm niệm về hậu quả khốc liệt của chiến tranh, sự vô giá của hòa bình.

Bia tưởng niệm "Chứng tích tội ác Giáng Đông" được xếp hạng là Di tích cấp TP.

70 năm dần trôi qua, non sông liền một cõi, diện mạo quê hương nhiều đổi thay nhưng chứng tích tội ác vẫn còn đó như để nhắc nhở nhân loại về lương tri loài người. Theo cư dân địa phương, trong thời gian chiếm đóng, giặc Pháp thiết lập một con đường đất xuyên giữa 2 thôn Giáng Đông và Hà Đông để dễ dàng kiểm soát tình hình; đồng thời vận chuyển, tiếp tế lương thực, đạn dược từ đồn Quá Giáng (xã Hòa Phước) lên đồn Lệ Sơn (xã Hòa Tiến). Du kích địa phương đã nhiều lần tổ chức phá hoại nhưng không hiệu quả, đêm 11-6-1948 (mồng 5-5 năm Mậu Tý), được dân làng hỗ trợ đào đường, du kích chôn mìn, gài quả nổ sát thương giặc. Và, trưa hôm sau thì xảy ra vụ thảm sát... Bà Nguyễn Thị Xí (81 tuổi) nhớ lại, trong lúc dư âm của Tết Đoan Ngọ vẫn còn quyện lẫn trong từng ngôi nhà, làng mạc. Bữa cơm trưa của nhiều gia đình bày ra nhưng chưa kịp ăn thì một trung đội giặc Pháp và tay sai từ đồn Lệ Sơn kéo xuống, một trung đội khác từ đồn Quá Giáng ngược lên, chia thành nhiều tốp xông thẳng vào các khu nhà. Để thị uy với dân làng, chúng dùng lưỡi lê đâm chết nhiều cụ già tại chỗ. Dân làng hoảng sợ, co cụm vào nhau dưới cái nắng nóng khắc nghiệt. Người già, phụ nữ, trẻ em không kịp chạy trốn đều bị giặc lùa ra khỏi nhà, dồn đến mạch nước Cửu Nhung. Nhiều họng súng liên thanh đen ngòm dồn dập nổ. Bụi, khói mù mịt. Máu phun thành vòi nhuộm đỏ các lũy tre. Hạ sát 126 dân làng Giáng Đông xong, giặc Pháp tiếp tục băng đồng qua xóm Nam (thôn Hà Đông) giết hơn 40 thường dân vô tội khác.

Còn trong ký ức của lão nông Trần Văn Tri, lúc đó ông mới 9 tuổi, hoảng sợ bò núp sau các họng súng đen ngòm. Súng nổ, xác người đổ chồng lên nhau. Ông thấy mẹ mình đang nằm thoi thóp, người đầy máu, tay ôm chặt 2 đứa em; trong đó có 1 đứa đang ngậm chặt đầu vú mẹ. Mỗi lần nhắc đến quá khứ đau thương, đôi mắt ông đỏ hoe. Gia đình ông năm đó có tổng cộng 13 người thân bị sát hại và chết vì căn bệnh trầm uất. Ông bảo không muốn kể về cái ngày đau thương ấy dù trong tâm trí ông hình ảnh tang thương ấy chưa một ngày thôi nhói buốt... 70 năm qua, nước mắt của những người thân còn sống trong vụ thảm sát vẫn mãi rơi, họ đã mất mát quá nhiều, khiến trái tim của họ quặn thắt mỗi khi nhớ về người đã mất. Bây giờ, khi ôn lại nỗi đau thương đó, họ lại nhắc nhở nhau biến đau thương thành hành động, góp phần xây dựng nền độc lập vững bền, đấu tranh cho hòa bình nhân loại. Bởi từ sâu thẳm đau thương, họ hiểu hơn ai hết sự tàn khốc của chiến tranh và mất mát, để càng nâng niu hơn giá trị của độc lập, thái bình. "Vết thương ngày cũ vẫn hiện hữu nơi mảnh đất này, chúng tôi đang cố gắng từng ngày vượt qua nỗi đau để xây dựng, phát triển quê hương. Hằng năm, cứ đến ngày giỗ người thân, chúng tôi nhắc nhở thế hệ con cháu phải ghi nhớ lịch sử chứ không ghi nhớ hận thù, khép lại quá khứ chứ không lãng quên" - ông Tri tiếp tục trải lòng.

Mạch nước Cửu Nhung, nơi giặc Pháp sát hại 126 thường dân vô tội.

Khu đất trống đặt thi hài 126 thường dân vô tội thôn Giáng Đông bị giặc Pháp sát hại trước đây, giờ trở thành nơi đặt Bia tưởng niệm "Chứng tích tội ác" đã được xếp hạng là Di tích cấp TP. Năm 2018, TP và huyện tiếp tục đầu tư 400 triệu đồng xây dựng tường rào khép kín, tôn tạo cảnh quan nhà bia để dân làng cùng chính quyền, đoàn thể các cấp dâng hương nhân ngày giỗ chung với những gia đình có người thân bị sát hại... Phó Chủ tịch UBND xã Hòa Châu Trần Thanh Tuấn cho biết: "Thế hệ chúng tôi lớn lên chỉ còn những trang sách, những câu chuyện kể về một thời gian khổ, quá khứ hào hùng của lớp người đi trước. Bao đau thương trong vụ thảm sát đã không làm chùn bước những người sống sót. Sau đó, họ lại tiếp tục sống với bom đạn và những trận càn quét hủy diệt của giặc Mỹ. Còn bây giờ, họ lại là những người tiên phong cùng với chính quyền địa phương trong việc xây dựng, phát triển làng quê văn minh, giàu đẹp. Thế hệ chúng tôi luôn cảm thấy mắc một món nợ nghĩa tình với lớp người đi trước và nay xin được dần trả bằng sự nỗ lực xây dựng quê hương, cải thiện cuộc sống người dân và đầu tư nâng chất bền vững các tiêu chí Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới".

VY HẬU