(Cadn.com.vn) - Người Mạ ở Đắc Nông chủ yếu tập trung ở 2 địa điểm, H. Đăk G’Long và xã Đăk Nia. Sản phẩm dệt thổ cẩm của họ có tiết tấu hoa văn rất độc đáo, mang đặc trưng riêng của đồng bào dân tộc thiểu số. Theo những nghệ nhân sống lâu năm ở xã Đăk Nia, ngày xưa thổ cẩm được nhiều người dân sử dụng trong các ngày tết, lễ hội như cầu mưa, cúng cơm mới, tạ ơn trời đất…Tuy nhiên, ngày nay trong các lễ hội (trừ các lễ hội có tổ chức bài bản) người dân không mấy ai sử dụng đồ thổ cẩm. Thay vào đó, họ sử dụng những bộ đồ thời trang mua ở chợ theo nhiều phong cách khác nhau ta, tây đều có. Ở xã Đăk Nia, TX Gia Nghĩa chỉ có gia đình ông K’Wơn (69 tuổi) là còn trung thành với nghề dệt thổ cẩm, còn nhiều người đã bỏ nghề do sản phẩm làm ra không bán được. “Lâu lâu mới có một đơn hàng của khách du lịch. Thổ cẩm của gia đình tôi làm ra, chủ yếu phục vụ cho mùa lễ hội do tỉnh đặt hàng mới bán được. Còn đa số không mấy mặn mà nữa bởi không bán được nên ai cũng nản”–ông K’Wơn thở dài.

Nghệ nhân H’Bạch (vợ ông K’Wơn) bộc bạch: “Làm một bộ thổ cẩm đủ bộ mất hơn một tuần lễ mới hoàn thành. Phải đặt hàng chỉ ở phía Bắc và nhiều nơi khác mới có. Sau đó, chúng tôi sẽ lên khung, lựa chọn tông màu phù hợp để làm nổi bật tiết tấu hoa văn. Nghệ nhân sẽ sử dụng khung gỗ dệt. Trong quá trình làm, chỉ cần một sai sót nhỏ sẽ làm lệch đi tất cả công đoạn. Làm nghề này đòi hỏi rất kỳ công. Giới trẻ hiện nay không thấy ai theo nghề này nữa. Chúng tôi đang lo lắng, một mai lớp già cội mất đi ai sẽ là người lưu giữ nghề truyền thống của cha ông để lại…”.

Nghệ nhân xã Đăk Nia bên khung dệt thổ cẩm.

Gia đình ông K’Wơn có 3 người làm nghề dệt thổ cẩm, gồm vợ, con gái và em gái. “Công việc không đều đặn, thi thoảng có dăm ba khách đặt hàng, chúng tôi mới ra chợ mua nguyên liệu thô về làm. Điều đáng buồn nhất, người Mạ ở xã Đăk Nia hiện nay, nhất là thế hệ trẻ rất ít khi sử dụng đồ truyền thống. Đồ thổ cẩm chỉ được sử dụng trong các ngày lễ, tết. Họ quan niệm, dệt một bộ đồ thổ cẩm mất những trên dưới 10 ngày, chi phí cao. Trong khi đó ra chợ, mua bộ áo quần vừa nhanh và rẻ hơn”-bà H’Bạch chia sẻ.

Sản phẩm dệt thổ cẩm người Mạ.

Thành phẩm của một tấm vải thổ cẩm sau khi hoàn thiện đến tay người tiêu dùng có giá thành dao động từ 1 triệu đến 2 triệu đồng. Do mất nhiều thời gian làm, giá thành đắt đỏ nên sản phẩm rất khó tiêu thụ. Năm 2008, nhằm duy trì nghề truyền thống và góp phần quảng bá một số nét văn hóa đặc trưng của địa phương đến với du khách trong nước và quốc tế, tỉnh Đắc Nông đã cho xây dựng khu du lịch tại xã Đăk Nia. Đồng thời, mời một số nghệ nhân dệt thổ cẩm có kinh nghiệm truyền dạy cho các học viên, kết hợp bán sản phẩm. Tuy nhiên, việc làm này không mang lại hiệu quả, do không tìm được đầu ra ổn định. “Ban đầu mới làm cũng có một số khách nước ngoài đặt mua. Về sau sản phẩm làm ra rất nhiều, nhưng không có người mua”-chị H’Tuyết (con gái bà H’Bạch), cho biết. “Vì yêu nghề, không muốn nghề truyền thống của cha ông để lại bị mai một, chúng tôi vừa làm cầm chừng, vừa để truyền nghề lại cho con cháu, quyết tâm không để nghề này mai một”-ông K’Wơn tâm sự. Lãnh đạo tỉnh Đắc Nông cũng đã có các đề án nhằm phát huy và bảo tồn, không để nghề dệt thổ cẩm người Mạ bị mai một. “Chúng tôi đã liên hệ với một số nghệ nhân gạo cội của người Mạ ở xã Đăk Nia và ở H. Đăk G’Long lên lớp, dạy truyền nghề cho một số thanh thiếu niên tại địa phương và các học viên ở các trường đào tạo nghề. Với sự năng nổ, nhiệt tình của các nghệ nhân con số người biết làm thành thạo nghề thổ cẩm sẽ tăng lên trong thời gian tới. Nhưng, khó khăn nhất trong việc bảo tồn nghề này, chúng tôi chưa tìm được đầu ra ổn định cho sản phẩm. Để đảm bảo cho sự phát triển lâu dài, cần có sự chung tay, vào cuộc của nhiều người, nhiều ngành liên quan”-một lãnh đạo sở VH-TT&DL tỉnh Đắc Nông cho hay.

Ngọc Giang