Nhiều năm nay, trên đoạn sông Vu Gia về phía thượng lưu và hạ lưu nằm dưới chân cây cầu Hà Nha, xã Đại Hồng, huyện Đại Lộc, Quảng Nam đã có 3 đến 4 doanh nghiệp khai thác cát, sỏi dưới lòng sông. Vì lợi nhuận, có doanh nghiệp bất chấp các quy định, tự đưa tàu bơm vòi rồng hút cát sâu dưới dòng sông, là nguyên nhân gây sạt lở bờ sông dưới hạ lưu, sạt lở ruộng đồng, làng quê và đe dọa đến an toàn của cầu Hà Nha...

Các doanh nghiệp khai thác hút cát dưới lòng sông lên trái quy định với giấy phép khai thác mỏ tại chân cầu Hà Nha.

Qua tìm hiểu và quan sát thực tế của chúng tôi, từ nhiều tháng qua, dưới chân cầu Hà Nha có 2 doanh nghiệp tổ chức khai thác cát là Công ty Trường Lợi, chủ mỏ tại thôn Ngọc Kinh Đồng, xã Đại Hồng, được cấp phép khai thác vào ngày 19-8-2017 và Công ty Nguyên Thịnh Phát, chủ mỏ tại thôn Vĩnh Phước, xã Đại Đồng, Đại Lộc, được cấp phép vào ngày 16-11-2016.

Theo Báo cáo kinh tế - kỹ thuật lựa chọn hệ thống khai thác lớp bằng áp dụng cho mỏ của hai công ty này, cụ thể như sau: Mỏ có địa hình tương đối bằng phẳng (bãi bồi bên sông), máy xúc và ô-tô có thể di chuyển dễ dàng trên bề mặt địa hình, tiến hành khai thác lớp bằng, dùng máy xúc cát lên xe vận chuyển đi.

Cứ thế, quá trình khai thác như vậy hết khoảnh này đến khoảnh tiếp theo cho đến khi hết diện tích cát được đánh giá. Tuy nhiên, điều đáng nói là, theo quy định sau khi được cấp phép khai thác lộ thiên như trên, tức là dùng máy xúc cát dưới bãi sông lên xe vận chuyển đi tiêu thụ, các doanh nghiệp này đã tự thay đổi công nghệ khai thác bằng cách dùng tàu hút công suất lớn, bơm cát dưới lòng sâu lên bờ để xúc vận chuyển đi khi chưa được phép của cơ quan có thẩm quyền.

Cũng theo quy định mỗi mỏ chỉ được sử dụng 2 đến 3 xe múc có gàu dung tích 0,8m3 và 10 xe vận chuyển trọng tải dưới 9 tấn, nhưng thực tế tại mỏ cát của Công ty Trường Lợi dùng đến 5 máy hút cát công suất lớn để lấy cát từ dưới lòng sông sâu bơm lên bờ. Đoàn xe vận chuyển cát tại đây cũng sử dụng hàng chục chiếc xe có tải trọng lớn, nhiều xe mang BKS các tỉnh ngoài như Thừa Thiên - Huế… đưa vào vận chuyển cát với tải trọng 50 – 60 tấn mỗi xe đi tập kết và tiêu thụ cát ở nơi khác. Chính cách làm tùy tiện trên, trái với các quy định của pháp luật về quản lý, khai thác khoáng sản, gây sạt lở dòng sông, ô nhiễm môi trường, tàn phá các trục đường giao thông… Nhưng chưa được các cơ quan chức năng kiểm tra và xử lý nghiêm minh, dẫn đến tình trạng khai thác cát sỏi từ lòng sông Vu Gia tại chân cầu Hà Nha ồ ạt, rầm rộ kéo dài từ năm này sang năm khác.

Trao đổi với chúng tôi, nhiều người dân ở làng Hòa Thanh, xã Đại Đồng bức xúc cho biết, do việc khai thác cát bừa bãi dưới lòng sông, mùa mưa lũ nào đến cũng gây sạt lở bãi bồi, bờ tre và đe dọa xóm làng nơi ở của người dân, đã có nhiều đơn khiếu kiện nhưng chưa được chính quyền và ngành chức năng xử lý triệt để. Chúng tôi cũng đã trao đổi vấn đề này với chính quyền xã Đại Đồng, nhưng đều nhận được câu trả lời rằng, các doanh nghiệp khai thác cát đều có giấy phép khai thác mỏ, nên không thể kiểm tra, xử lý, việc này thuộc thẩm quyền của cấp trên… Điều lo lắng nhất mà cán bộ và nhân dân địa phương quan tâm hiện nay là: “Không biết mùa mưa lũ đến, cây cầu Hà Nha có còn trụ vững để thông tuyến lên các địa phương miền núi Quảng Nam và Tây Nguyên nữa không?”

Chúng tôi được biết, theo Nghị định số 23/2020/NĐ-CP ngày 24-2-2020 của Chính phủ quy định về quản lý cát, sỏi lòng sông, bảo vệ lòng, bờ, bãi sông đã nêu,  UBND cấp tỉnh thực hiện trách nhiệm quản lý Nhà nước về khoáng sản trên địa bàn theo quy định của Luật Khoáng sản, quy định của Chính phủ và các nhiệm vụ trong công tác quản lý Nhà nước đối với cát, sỏi lòng sông; Bảo vệ lòng, bờ, bãi sông, trong đó, giao Sở TN&MT chủ trì kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm pháp luật về khai thác cát, sỏi trên sông, hồ, vùng cửa sông ven biển; Bảo vệ, phòng, chống sạt, lở lòng, bờ, bãi sông thuộc thẩm quyền trên địa bàn.

UBND huyện ngăn chặn hoạt động khai thác cát, sỏi trái phép ngay sau khi phát hiện hoặc nhận được báo tin xảy ra hoạt động khai thác cát, sỏi trái phép trên địa bàn; Xử lý vi phạm theo quy định của pháp luật; Trường hợp vượt quá thẩm quyền, báo cáo UBND tỉnh để xử lý theo quy định của pháp luật.   Chủ tịch UBND cấp huyện chịu trách nhiệm toàn diện trước Chủ tịch UBND cấp tỉnh về quản lý cát, sỏi lòng sông trên địa bàn huyện theo quy định của pháp luật…

Quy định là vậy, nhưng thực tế những gì diễn ra tại các mỏ cát  khu vực cầu Hà Nha cho thấy, các ngành chức năng tỉnh Quảng Nam và huyện Đại Lộc việc quản lý, chưa làm hết trách nhiệm trong kiểm tra, giám sát các hoạt động của các doanh nghiệp khai thác cát.

Để tăng cường quản lý việc khai thác khoáng sản trên địa bàn theo Nghị định số 23/2020 của Chính phủ, ngày 26-1-2021, UBND tỉnh Quảng Nam có Công văn số 496/UBND-KTN về việc lắp đặt trạm cân tại các bến, bãi tập kết cát, sỏi lòng sông trên địa bàn; trong đó yêu cầu tất cả bến, bãi phải lắp đặt trạm cân, có kết nối wifi, camera theo dõi và cung cấp cho ngành Thuế để giám sát, theo dõi khối lượng cát, sỏi mua bán tại bến; Cung cấp cho UBND huyện và Thanh tra Giao thông vận tải (GTVT) để quản lý tải trọng xe…

Thời gian hoàn thành trước ngày 30-3-2021. Sau ngày này, nếu bến, bãi không hoàn thành sẽ thu hồi giấy phép hoạt động bến. Tiếp đó, Sở GTVT Quảng Nam đã tổng hợp các quy định đối với hoạt động bến thủy nội địa tập kết cát, sỏi và chỉ đạo Thanh tra GTVT đôn đốc các chủ bến, bãi hoàn thành trước ngày 30-3. Ngày 2-4-2021, Giám đốc Sở GTVT Quảng Nam- Văn Anh Tuấn ký Công văn số 808/SGTVT-QLCLCT đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo thu hồi giấy phép khai thác của các mỏ không thực hiện Công văn ngày 26-1-2021 của UBND tỉnh Quảng Nam. Các mỏ khai thác cát trái quy định được cấp phép tại chân cầu Hà Nha đang nằm trong tình trạng vi phạm này.

Hồng Thanh