Sáng 2-6, tại Hà Nội, Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và thành phố Hà Nội tổ chức trọng thể Lễ kỷ niệm 130 năm Ngày sinh Trưởng Ban Thường trực Quốc hội Nguyễn Văn Tố (5-6-1889 – 5-6-2019).

Tại lễ kỷ niệm, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đã có bài diễn văn nhìn lại cuộc đời và sự nghiệp của cụ Nguyễn Văn Tố, một trong những nhân vật có ảnh hưởng mạnh mẽ đến tiến trình phát triển của đất nước thế kỷ XX. Báo Công an TP Đà Nẵng xin lược trích Diễn văn của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân(*).

Cụ Nguyễn Văn Tố (bìa trái) cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh: TL

Một người ưu tú

“...Hôm nay, tại Thủ đô Hà Nội, chúng ta long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 130 năm Ngày sinh cụ Nguyễn Văn Tố (5-6-1889 - 5-6-2019), nguyên Trưởng Ban Thường trực Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam), một trí thức yêu nước nhiệt thành, nhà lãnh đạo tài năng của Quốc hội và Chính phủ, nhà văn hóa uyên bác của dân tộc, người cộng sự gần gũi, thân thiết của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người con ưu tú của quê hương Hà Nội.

...Cụ Nguyễn Văn Tố sinh ngày 5-6-1889 trong một gia đình có truyền thống Nho học, tại làng Đông Thành, nay là phố Bát Sứ, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội.

Sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh đất nước bị ngoại xâm thống trị, cụ Nguyễn Văn Tố đã chứng kiến nhiều phong trào đấu tranh yêu nước do các văn thân, sĩ phu lãnh đạo, như: phong trào Duy Tân (1906-1908); vụ “Hà Thành đầu độc” (1908), phong trào chống thuế ở Trung kỳ... tất cả đều bị đàn áp dã man, bị dìm trong biển máu. Từ thực tiễn lịch sử đó, cụ Nguyễn Văn Tố đã sớm tiếp thu truyền thống yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc.

Hấp thụ những tinh hoa của nền văn hiến Kinh kỳ, từ nhỏ Nguyễn Văn Tố đã sớm bộc lộ tư chất thông minh, ham học, nổi tiếng là người tinh thông Nho học, giỏi ngôn ngữ Pháp và am tường văn hóa phương Tây. Năm 1905, khi vừa 16 tuổi, Nguyễn Văn Tố đã đỗ đầu kỳ thi ngạch Phán sự - Thông dịch do Tòa Thống sứ Bắc Kỳ tổ chức. Năm 1906, cụ chính thức được nhận vào làm việc tại Viện Viễn Đông Bác Cổ Hà Nội (EFEO) - một cơ quan nghiên cứu khoa học xã hội của Pháp ở Đông Dương thời đó. Với trí tuệ uyên bác, chỉ sau mấy năm miệt mài nghiên cứu, Nguyễn Văn Tố đã trở thành một học giả nổi tiếng, có nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa phương Đông, văn hóa phương Tây, nhất là về lịch sử, văn hóa Việt Nam.

Năm 1921, học giả Nguyễn Văn Tố được cử làm Chủ sự Tạp chí Trí Tri của Hội Trí Tri - một tổ chức có uy tín lớn trong việc hỗ trợ, thúc đẩy việc dạy - học tiếng Pháp ở Bắc Kỳ. Đến năm 1934, Cụ đã được bầu làm Hội trưởng Hội Trí Tri.

Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Nguyễn Văn Tố với cách mạng Việt Nam” Ngày 1-6, Văn phòng Quốc hội, Ban Tuyên giáo Trung ương và Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề “Nguyễn Văn Tố với cách mạng Việt Nam”. Phát biểu tại Hội thảo, Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng cho biết: Cuộc đời của cụ Nguyễn Văn Tố là tấm gương cao đẹp của một nhà trí thức yêu nước nồng nàn, suốt đời phấn đấu, hy sinh cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc và sự phát triển của đất nước. Cụ Nguyễn Văn Tố bị địch bắt ở Bắc Kạn trong cuộc tấn công của quân Pháp lên Việt Bắc (Thu Đông năm 1947). Mặc dù kẻ địch dùng mọi thủ đoạn mua chuộc, tra tấn dã man, cụ Nguyễn Văn Tố đã thể hiện khí phách hiên ngang của một trí thức yêu nước, bất khuất trước kẻ thù. Ngày 25-10-1947, cụ đã anh dũng hy sinh trước mũi súng quân thù. Cụ Nguyễn Văn Tố là một học giả nổi tiếng về văn hóa Việt Nam, uyên thâm cả văn hóa phương Đông và văn hóa phương Tây. Cụ đã để lại nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu và liên ngành, bao quát nhiều lĩnh vực khoa học như: lịch sử, văn học, văn bản học, khảo cổ học, ngôn ngữ học, dân tộc học, tôn giáo, văn hóa dân gian... Q.NHƯ

Giúp hơn 7 vạn người thoát khỏi nạn mù chữ

Thực hiện chủ trương của Đảng Cộng sản Đông Dương, đầu năm 1938, Xứ ủy Bắc Kỳ quyết định thành lập một tổ chức công khai lấy tên là Hội Truyền bá học quốc ngữ (gọi tắt là Hội truyền bá quốc ngữ), nhằm vận động nhân dân tham gia phong trào xóa nạn mù chữ. Cụ Nguyễn Văn Tố và nhiều nhân sĩ, trí thức tiêu biểu đã tham gia thành lập Hội và nhất trí cử cụ Nguyễn Văn Tố làm Hội trưởng.

Trên cương vị Hội trưởng, cụ Nguyễn Văn Tố đã vận động và tổ chức phong trào dạy - học chữ Quốc ngữ sôi nổi trong cả nước, được các tầng lớp nhân dân tích cực hưởng ứng, tham gia. Cùng với sự nỗ lực không ngừng của các thành viên trong Hội Truyền bá quốc ngữ, từ năm 1938 đến khi Cách mạng Tháng Tám thành công, cụ Nguyễn Văn Tố đã giúp cho hơn 7 vạn người Việt Nam thoát khỏi nạn mù chữ, góp phần làm thất bại “chính sách ngu dân” của thực dân Pháp. Thông qua phong trào dạy - học chữ Quốc ngữ, tinh thần yêu nước, ý thức giác ngộ cách mạng của nhân dân ta đã được bồi đắp và củng cố, nâng cao. Qua phong trào vận động học chữ Quốc ngữ, xóa nạn mù chữ, nhiều cán bộ của Đảng đã học được những kinh nghiệm quý giá, được tôi luyện và trưởng thành, nhất là trong công tác vận động, tổ chức quần chúng.

Cứu đói

Cách mạng Tháng Tám thành công, nền dân chủ mới ra đời, song phải đứng trước những thách thức hết sức ngặt nghèo, bởi sự chống phá của thù trong, giặc ngoài. Với tinh thần đoàn kết dân tộc, quý trọng và kêu gọi những người có tài, có đức tham gia giúp nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trân trọng mời cụ Nguyễn Văn Tố tham gia Chính phủ cách mạng lâm thời, đảm nhiệm cương vị Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã hội.

Bằng nhiệt huyết của một chí sĩ hết lòng yêu nước, yêu dân, cụ Nguyễn Văn Tố đã tổ chức thành lập các “Hội cứu đói” ở nhiều địa phương, vận động các tầng lớp nhân dân nêu cao tinh thần tương thân tương ái, hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh “sẻ cơm, nhường áo”, cứu giúp những người đang bị đói; động viên các tầng lớp nhân dân ra sức tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm. Nhờ sự chỉ đạo khẩn trương của Chính phủ, sự nỗ lực của toàn dân, nạn đói đã bị đẩy lùi, thế và lực của cách mạng ngày càng tăng, góp phần đưa cách mạng nước ta vượt qua tình thế hiểm nghèo, từng bước củng cố và phát triển.

Với những đóng góp quan trọng và ý nghĩa, ngày 6-1-1946, trong cuộc tổng tuyển cử bầu Quốc hội đầu tiên của đất nước, cụ Nguyễn Văn Tố đã được nhân dân bầu là đại biểu Quốc hội và ngày 2-3-1946, tại Kỳ họp thứ nhất của Quốc hội khóa I, cụ đã được bầu là Trưởng Ban Thường trực Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Tham gia soạn thảo Hiến pháp

Một trong những cống hiến to lớn của cụ Nguyễn Văn Tố trên cương vị Trưởng Ban Thường trực Quốc hội là đã điều hành Quốc hội góp ý, xây dựng và thông qua bản Hiến pháp đầu tiên của nước ta – đó là bản Hiến pháp năm 1946. Với những nội dung tư tưởng tiên tiến mang giá trị bền vững và sâu sắc đến tận ngày hôm nay, Hiến pháp năm 1946 đã khẳng định nền độc lập, tự do của dân tộc, hạnh phúc của nhân dân Việt Nam; khẳng định quyền làm chủ Nhà nước của mỗi công dân, quyền và nghĩa vụ xây dựng một nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Cụ Nguyễn Văn Tố giữ chức vụ Trưởng Ban Thường trực Quốc hội 8 tháng từ tháng 3 đến 11-1946, đó là thời gian khó khăn, gay cấn nhất của cách mạng Việt Nam. Với cương vị đứng đầu Quốc hội, cụ đã cùng Ban Thường trực Quốc hội tham gia nhiều ý kiến với Chính phủ để thi hành nhiều chính sách thích hợp chăm lo đến quyền lợi quốc gia và đời sống nhân dân. Hoạt động của Quốc hội trong thời gian cụ là Trưởng Ban Thường trực đã để lại dấu ấn sâu sắc, đã đưa ra được những quyết sách lớn vì nước, vì dân.

Hy sinh oanh liệt

Tháng 11-1946, tại Kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa I, cụ Nguyễn Văn Tố được mời trở lại tham gia Chính phủ với cương vị Bộ trưởng không bộ. Trên cương vị mới, cụ vừa tham gia góp ý, xây dựng đường lối, chính sách đối nội, đối ngoại của Chính phủ, vừa góp phần động viên các tầng lớp nhân dân tích cực xây dựng đời sống mới, tạo dựng thế và lực cho sự nghiệp cách mạng. Toàn quốc kháng chiến bùng nổ (19-12-1946), cụ Nguyễn Văn Tố cùng Chính phủ rút lên Việt Bắc, tham gia nhiều công việc của Chính phủ bên cạnh Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Trong lúc cuộc chiến đấu của nhân dân cả nước đang vào hồi ác liệt, tháng 10-1947, quân Pháp mở chiến dịch tấn công lên Việt Bắc hòng tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến của ta, cụ Nguyễn Văn Tố bị địch bắt và đã hy sinh oanh liệt trước mũi súng kẻ thù. Sự hy sinh của cụ là một tổn thất lớn của Chính phủ, để lại niềm tiếc thương vô hạn đối với Quốc hội và nhân dân cả nước.

Cụ Nguyễn Văn Tố đã cống hiến, hy sinh trọn đời vì sự nghiệp khai mở dân trí và giải phóng dân tộc... Noi gương cụ, trong mọi hoạt động, công tác, mỗi chúng ta phải luôn luôn đặt lợi ích của đất nước, của dân tộc và của Đảng lên trên hết; không ngừng nỗ lực phấn đấu vì nền độc lập, tự do trường tồn của dân tộc, vì hạnh phúc của nhân dân.

B.T (theo TTXVN)

 (*)Tựa đề bài viết và các phân đoạn do Báo Công an TP Đà Nẵng đặt.