(Cadn.com.vn) - Lễ hội Mục đồng (LHMĐ) nhằm tôn vinh trẻ chăn trâu được xem là có một không hai ở Việt Nam, lần đầu tiên được UBND TP và Sở VH-TT&DL Đà Nẵng tiến hành phục dựng tại làng Phong Lệ (thôn Phong Nam, xã Hòa Châu, H. Hòa Vang) vào cuối tháng 11 vừa qua, sau 70 năm bị gián đoạn, lần cuối cùng được ghi nhận vào năm Bảo Đại thứ 11-1936). Lễ hội đã thu hút đông đảo người dân tham gia, đặc biệt là đối với trẻ mục đồng các làng thuộc H. Hòa Vang...

LHMĐ truyền thống được phục dựng tại làng Phong Lệ vừa qua có quy mô lớn nhất từ trước tới nay của Sở VH-TT &DL TP Đà Nẵng. Trong niềm hân hoan, phấn khởi, lão làng Nguyễn Văn Tư (88 tuổi) kể lại: “Người xưa kể rằng, lễ rước Mục Đồng ở làng Phong Lệ - lễ hội dành cho trẻ chăn trâu đã xuất hiện từ rất lâu. Theo thông lệ, cứ đến các năm Tý, Ngọ, Mẹo, Dậu (nghĩa là cách 3 năm), làng lại tổ chức lễ rước Mục đồng một lần.

Cũng có tích kể rằng, làng Phong Lệ xưa có một cồn cỏ, vào  một ngày nọ, có người xua đàn vịt lên cồn chăn, chân vịt bỗng dính chặt xuống đất như có bàn tay ai đó níu lại. Cho là có thần linh giáng hạ nên chẳng ai dám bén mảng đến cồn. Từ đó cồn có tên là Cồn Thần. Một hôm, có đàn trâu trong làng chạy lạc đến cồn, đám trẻ chăn trâu đến tìm nhưng không hề hấn gì cả. Từ đó có tiếng đồn là Cồn Thần chỉ dành cho trẻ chăn trâu mà thôi. Xóm Cồn về sau được gọi là xóm Đồng, làm nơi tụ tập của các mục đồng trong làng. Câu chuyện lạ lùng ấy được truyền qua nhiều thế hệ dần dần hình thành một lễ hội dành riêng cho các trẻ chăn trâu, gọi là lễ rước Mục Đồng”.

Các bô lão trong làng tại buổi lễ Mục đồng.

Ngày trước, lễ hội thường diễn ra từ hạ tuần tháng 3 âm lịch, khi vụ mùa đã hoàn tất cũng là lúc các công việc chuẩn bị cho lễ hội bắt đầu. Để phục vụ cho lễ rước, ngoài việc cắt cử các vị chức sắc trong làng lo việc tế lễ, dân làng Phong Lệ phải chuẩn bị cho một cỗ kiệu hai đòn khiêng có giăng hoa, kết trái tươm tất và phân công bốn mục đồng khỏe mạnh khăn đóng, áo dài giữ phần khiêng kiệu.

Ngoài cờ nhỏ của mục đồng, còn có cờ lớn của 13 tộc họ trong làng ngày đó. Cờ lớn cán bằng tre dài khoảng 5m, có khoan lỗ đút cây ngang qua để treo các con giống như: tứ kinh (long, lân, quy, phụng), tứ nghệ (sĩ, nông, công, thương), nhưng nhiều nhất vẫn là các dụng cụ sản xuất nông nghiệp như cày, bừa, cuốc, xẻng, dần, nia... Sau khi chuẩn bị hoàn tất, chiều 29-3 âm lịch, người làng sẽ cung kính làm lễ dạo đồng.

Đây cũng là lúc con cháu trong làng đang làm ăn ở các nơi xa kéo về đông đủ. Mục đồng cầm cờ dạo quanh các cánh đồng để cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Sáng 30 - 3, chính thức diễn ra lễ rước. Lễ bắt đầu vào sáng tinh mơ ngay giữa đình thần với những nghi thức vô cùng trang trọng và linh thiêng để tỏ lòng tri ân và cầu mong các vị thần đem an lành và phúc lợi cho dân làng, cho trẻ mục đồng...

Theo ông Ngô Văn Nghĩa - Trưởng ban liên lạc 17 chư phái tộc làng Phong Lệ: Sau hơn nửa thế kỷ, lễ hội đầy màu sắc dân gian của làng Phong Lệ mới được phục dựng một cách hoàn thiện và trang trọng như thế này. Dân làng rất vui mừng và phấn khởi, đặc biệt là đối với trẻ em, những trẻ mục đồng... của làng!

Trẻ Mục đồng đang chơi trò chơi dân gian -rồng rắn lên mây.

“Đây thật sự là sân chơi bổ ích của trẻ em làng quê. Ngày xưa LHMĐ được tổ chức ba năm một lần, còn bây giờ chúng tôi đang cố gắng duy trì lễ hội này hai năm một lần. Trước là để bảo tồn giá trị di sản văn hóa phi vật thể, sau là tạo ra sản phẩm du lịch để thu hút du khách khi đến với Đà Nẵng ” - Thạc sĩ Văn Thu Bích (Sở VH-TT&DL), chủ nhiệm đề án phục hồi LHMĐ cho biết.

Nhân vật chính trong lễ hội là 60 mục đồng trong trang phục quần áo nâu, tay cầm roi trâu đã cùng bà con các tộc họ đi dạo đồng dưới sự giám sát của trùm chỉ, trùm phụ (những người giữ trật tự cho đám mục đồng). Sau khi hương khói, khấn lễ, Trùm Mục (người cai quản các mục đồng) lễ phục tươm tất trịnh trọng tiến vào hậu tẩm khấn vái, cung kính thỉnh bài vị thần nông nâng cao ngang mày rồi quỳ xuống vào đặt vào trong kiệu.

Đoàn người cờ xí xếp hàng, chiêng trống lại gióng giả vang lên; tất cả mục đồng hướng vào chánh điện đồng loạt chắp tay xá ba cái rồi đám rước dài đi qua đường làng, hướng về Cồn Thần, trong tiếng nhạc rộn rã của phường bát âm và cờ xí rợp trời. Đến Cồn Thần, kiệu thần hạ xuống. Trùm Mục quỳ trên chiếc chiếu hoa, ngửa mặt lên trời lầm rầm khấn giữa 2 hàng đuốc chập chờn hư ảo.

Sau một hồi lâu khấn vái, Trùm Mục gieo 2 đồng tiền vào cái đĩa con trước mặt: một sấp, một ngửa. Điều này cho thấy Thần đã giáng! Một hồi sênh nổi lên, tiếp đó là ba hồi chiêng trống. Rồi, trống cơm, phường bát âm cùng tấu những âm điệu rộn rã chào mừng. Sau 3 tiếng sênh làm hiệu, Trùm Mục dõng dạc xướng: “Chúng Mục Đồng Phong Lệ tạ! Xin cho tốt lúa, tốt gieo, vũ thuận, phong điều! Đồng reo một tiếng”... Đoàn Mục Đồng đồng reo vang trời và cầm cờ nối đuôi theo vị Trùm Mục chạy quanh tảng đá trắng giữa Cồn Thần, thể hiện sự vui mừng trước sự giáng hạ của Thần Nông...

Sau đó, đám rước rồng rắn quay trở lại đình thần trong tâm niệm tôn kính là trên kiệu đã có vị thần thiêng liêng của mình. Xong lễ, đám rước về đến đình làng và làm lễ đặt bài vị và lễ dâng vật cúng của dân làng. Trong lễ, mọi người ai ai cũng giữ sự cung kính trước đám mục đồng. Lễ vật xôi gà được bày trên chiếu hoa trải khắp ba gian đình, ai nấy đều hoan hỉ vì tin rằng lòng thành của mình đã được thần mục chứng giám và tin tưởng mùa sau đồng ruộng sẽ tốt tươi. Trước khi về làm lễ chính thức ở đình làng, “Mục đồng” của làng Phong Lệ và du khách thập phương còn được tham gia các trò chơi dân gian dành cho con trẻ đã bị mai một theo thời gian như bịt mắt bắt vịt, đánh nẻ, đánh thẻ, kéo co...

Đây là lễ hội đậm chất dân gian có một không hai trong cả nước. Nét độc đáo của lễ hội là không chỉ tôn vinh trẻ chăn trâu mà còn thể hiện tinh thần đoàn kết của người lao động, các tầng lớp của người nông dân, cùng ước mong mưa thuận gió hòa, ruộng đồng tươi tốt để đời sống nhân dân ấm no hạnh phúc.

Bài, ảnh: Hải Yến