(Cadn.com.vn) - Chạy đua bằng cấp, sính bằng cấp đang là một "vấn nạn" của xã hội. Tình trạng này nếu không chấn chỉnh sẽ gây nên sự lãng phí công sức, tiền bạc và nhiều hệ lụy.

Giá trị không nằm ở tấm bằng

Theo thống kê, cả nước hiện có hơn 24.000 tiến sĩ, trong đó 15.000 tiến sĩ làm việc nghiên cứu, giảng dạy trong các cơ sở giáo dục, còn lại hơn 9.000 tiến sĩ không biết đi đâu, làm gì! Còn số lượng thạc sĩ ở nước ta hiện nay nhiều vô số kể. Con số tiến sĩ, thạc sĩ kia nói lên sự hiếu học, là "đòn bẩy" cho sự phát triển. Nhưng đáng buồn thay, theo lời giáo sư Văn Như Cương, Hiệu trưởng Trường THPT Lương Thế Vinh (Hà Nội), đó là sự "hiếu học lạc hậu", là sự "háo danh", chạy theo bằng cấp, không thực chất, không góp phần phát triển kinh tế - xã hội, trái lại còn gây nên sự lãng phí công sức, tiền bạc,thậm chí kìm hãm sự phát triển kinh tế - xã hội.

Sự lãng phí thể hiện rõ khi có gần 200.000 cử nhân, thạc sĩ thất nghiệp, nhiều người học xong sau nhiều năm không xin được việc làm đành vứt bỏ tấm bằng đi làm công nhân, làm những công việc trái nghề không liên quan gì đến ngành mình học. Còn sự kìm hãm nằm ở chỗ nhiều người có bằng cấp cao nhưng năng lực không tương xứng được bổ nhiệm vị trí lãnh đạo thì khó mà làm cho đơn vị mình phát triển.

Đồng quan điểm này, anh NVH. làm việc trong một cơ quan nhà nước ở Quảng Nam cho biết, cơ quan anh có một cán bộ có nhiều bằng cấp nhưng khổ nỗi không có năng lực tương xứng với những bằng cấp đó, cho nên đành tìm con đường tiến thân... "đi bằng đầu gối"! Ấy thế nhưng anh ta lại được lãnh đạo cơ quan ưu ái và cơ cấu vào đội ngũ cán bộ kế cận. Có suất đi học gì, anh này cũng được ưu tiên cử đi. Hiện anh ta là người có nhiều bằng cấp nhất cơ quan. Tuy nhiên, những tấm bằng đó chỉ để làm đồ "trang sức" cho anh ta trên con đường tiến thân, chứ không đóng góp được gì cho công việc. Cụ thể là chưa bao giờ lập được thành tích trong công việc, nhưng ai cũng biết rằng anh ta sẽ lên làm lãnh đạo trong tương lai vì có đầy đủ bằng cấp!

"Có nhiều bằng cấp mà không thực chất, không có năng lực như anh này thì đồng nghiệp rất coi thường, thậm chí có lúc coi khinh, bởi khi gặp phải công việc khó, tuy có liên quan đến chuyên môn của mình mà không làm được đành phải nhờ người khác làm giúp?! Như vậy làm sao dám tự hào mình có bằng này bằng nọ? Vậy nên, trong công việc chẳng bao giờ thấy anh này khí khái yêu cầu đồng nghiệp làm việc nghiêm túc mà chỉ xuề xòa, qua loa, đại khái. Vì thế dù có nhiều bằng cấp nhưng đồng nghiệp không ai trọng, ai cũng coi thường. Sống mà như thế thì cũng chẳng sung sướng gì, vì khi khoác lên mình "chiếc áo" không được dệt nên từ tri thức của chính mình, thì sẽ luôn "sống trong sợ hãi", sợ đụng phải công việc liên quan đến bằng cấp của mình, sợ người khác biết mình không có khả năng làm những việc đó", anh H. nhận định.

Anh T., một phụ huynh ở Hà Nội tâm sự: "Con trai đầu của tôi có bằng thạc sĩ kinh tế hẳn hoi, nhưng vẫn nằm dài ăn bám bố mẹ tới gần 3 năm nay. Sau nhiều lần bị đánh trượt trong các cuộc xét tuyển của các công ty, tập đoàn lớn nhỏ, tôi khuyên con nên dẹp bỏ bớt tiêu chí cá nhân đi, rằng cứ kiếm được việc thì chịu khó làm, chấp nhận mức lương đủ sống, rồi tích lũy kinh nghiệm, phấn đấu dần dần, nhưng con lại không nghĩ thế. Và rồi mỗi lần nghỉ việc, con lại nằm ở nhà... chờ thời, như lời con hay nói. Con nhất định không chịu làm công việc không như ý, bởi lý do "sợ mất mặt" vì có bằng thạc sĩ mà phải làm mấy việc đó thấy... nhục!".  "Sự ảo tưởng và kén chọn, theo tôi nghĩ, là căn bệnh không chỉ con tôi mắc phải, mà là bệnh chung của một bộ phận người trẻ tuổi", anh T. buồn bã nói.

Như vậy, thực tế cho thấy giá trị không nằm ở tấm bằng!

Chỉ khi giải quyết được vấn nạn bằng cấp thì người tài đức mới thực sự được trọng dụng.

Lấy năng lực, hiệu quả làm thước đo

Tư tưởng chạy theo bằng cấp, sính bằng cấp, háo danh cần được loại bỏ. Nhưng làm sao người ta không chạy theo bằng cấp khi mà việc tuyển dụng, xếp lương, đề bạt dựa trên bằng cấp? Vì lẽ đó mà "thạc sĩ hóa" trở thành cao trào trong cả nước, không có thạc sĩ thì không phong "cấp, chức", không được đứng lớp dạy ĐH. Thế nhưng, ai cũng biết một thực tế là đào tạo thạc sĩ ở ta đang còn nhiều bất cập, chất lượng chưa cao.

Thực tế đó được một vị quan chức của ngành giáo dục thừa nhận trong một cuộc hội thảo khoa học: 60% luận án thạc sĩ chỉ dùng làm tài liệu tham khảo... xếp ngăn tủ, 30% luận án tiến sĩ là vô bổ. Mặc dù vậy, những người nằm trong con số đáng xấu hổ đó sau khi có bằng "thạc sĩ, tiến sĩ" là được phong "cấp, chức", được bổ nhiệm làm lãnh đạo (?!)...

Thử hỏi có bao nhiêu cơ quan dám bổ nhiệm, đề bạt người không có bằng cấp nhưng có năng lực làm lãnh đạo trong khi cùng cơ quan nhiều người có bằng cấp?

 Vấn đề đặt ra là làm thế nào để loại bỏ vấn nạn chạy theo bằng cấp bằng mọi giá? Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng, Phó chủ nhiệm văn phòng Quốc hội, để vượt qua vấn nạn chạy theo bằng cấp bằng mọi giá thì điều quan trọng cần phải làm là xây dựng cho được hệ thống tiêu chuẩn năng lực cho mọi công việc và mọi chức danh (Từ điển năng lực công vụ). Không nên chuẩn hóa cán bộ, công chức theo bằng cấp, mà nên chuẩn hóa họ theo năng lực và sắp xếp công việc cho họ dựa trên năng lực.

 Năng lực được cấu thành từ kiến thức, kỹ năng và tinh thần thái độ làm việc. Mỗi công việc cần một loại kiến thức và một loại kỹ năng khác nhau. Và, công việc nào cũng đòi hỏi sự tận tụy. Ai có đầy đủ kiến thức, kỹ năng và có tinh thần thái độ làm việc tốt phải được sắp xếp, đề bạt. "Như vậy, cái cần chạy là kiến thức, kỹ năng chứ không chỉ bằng cấp. Việc chạy để có đủ loại bằng sẽ nhanh chóng được chấm dứt", TS Dũng tự tin khẳng định.

Tương tự, GS Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội cho rằng, để giải bài toán hiếu học lệch lạc này phải tìm cách khắc phục từ việc lớn như chính sách tuyển dụng, bổ nhiệm của nhà nước đến việc phân luồng của Bộ GD-ĐT; tâm lý của người dân và của xã hội sẽ thay đổi theo chính sách. Kinh tế phát triển, thị trường lao động đủ lớn để thu hút người lao động thì người ta sẽ đi học kiểu khác!

Tóm lại, cần thiết phải có một chiến dịch truyền thông để định hướng giá trị xã hội. Cần phê phán hiện tượng chạy theo bằng cấp bằng mọi giá, đồng thời cần vinh danh con người dựa trên sự đóng góp cho xã hội, dựa trên tri thức và kỹ năng có thực chứ không phải trên bằng cấp. Bởi, phẩm hạnh chứ không phải bằng cấp làm nên giá trị của con người.

Chỉ khi giải quyết được vấn nạn bằng cấp, khi người tài đức được trọng dụng, khi sử dụng và đánh giá con người dựa trên phẩm chất tài năng và hiệu quả công việc làm thước đo thì xã hội mới phát triển bền vững và tốt đẹp.

Hoài Thuận