Năm 2015, Cụm di tích Sở Chỉ huy Tiền phương Tổng cục Hậu cần Bộ Tư lệnh Đoàn 559 và Đoàn 500 nằm giữa xóm 7 xã Hương Đô, H. Hương Khê (tỉnh Hà Tĩnh) được Bộ Văn hóa- Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử Văn hóa cấp quốc gia. Đến năm 2013, nơi đây được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đặc biệt trong hệ thống di tích lịch sử đường Trường Sơn- tức đường mòn Hồ Chí Minh huyền thoại.

Bia đá dẫn tích tại lối vào khu di tích.

Hương Khê là một trong những địa bàn có vị trí chiến lược hết sức quan trọng, là huyết mạch nối tiếp giữa QL15A với QL21, 22 để vận chuyển quân, lương và vũ khí chi viện cho miền Nam ruột thịt. Trong thời gian từ năm 1966- 1970, xã Hương Đô (H. Hương Khê) được chọn đặt Sở Chỉ huy tiền phương. Đây cũng là nơi cố Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên- nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, nguyên Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần tiền phương kiêm Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn từng sống và làm việc.

Năm nay dù đã 89 tuổi nhưng ông Phan Văn Đệ,  nguyên Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND H. Hương Khê thời kỳ ấy vẫn còn nhớ rất rõ những kỷ niệm về Bộ Tư lệnh Đoàn 559 và Đoàn 500. Ông Đệ kể, năm 1966, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước vào giai đoạn ác liệt, để đáp ứng yêu cầu vận chuyển vũ khí, đạn dược, nhân lực kịp thời chi viện cho chiến trường miền Nam, Bộ Tư lệnh Đoàn 559 và Đoàn 500 đã quyết định chuyển Sở Chỉ huy Tiền phương từ H. Minh Hóa (Quảng Bình) về xã Hương Đô. Lúc đó, ông Đệ đang là Phó chủ tịch UBND H. Hương Khê và được phân công làm việc trực tiếp với lãnh đạo Tổng cục Hậu cần Bộ Tư lệnh Đoàn 559 và Đoàn 500.

Ông Đệ nhớ lại, sau khi khảo sát địa bàn H. Hương Khê, nhận thấy xã Hương Đô rất phù hợp để đặt Sở Chỉ huy tiền phương, bởi ngoài địa hình phù hợp theo yêu cầu, người dân còn có tinh thần cách mạng rất cao. Minh chứng cho điều đó là việc sau khi Sở Chỉ huy Tiền phương chuyển về, người dân địa phương đã nhường 20 ngôi nhà cùng nhiều vườn tược để xây dựng cơ sở, phục vụ tác chiến như: Nhà Sở Chỉ huy; hội trường hội họp và sinh hoạt văn nghệ; bộ phận hậu cần; bộ phận thông tin liên lạc... Đường làng, ngõ xóm, đình, nhà thờ họ, nhà dân đều trở thành nơi chứa hàng hóa, lương thực, thực phẩm của Nhà nước và quân đội. Nhân dân Hương Đô với tinh thần cách mạng cao độ đã che chở, bao bọc, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho các đơn vị bộ đội đóng trên địa bàn.

"Bộ đội về ở khắp làng. Dân thương bộ đội lắm, hết sức che chở và bảo vệ. Với phương châm 3 không (không thấy, không biết và không nói) nên mặc cho quân địch lùng sục, đánh phá ác liệt cả ngày lẫn đêm, nhưng tuyệt nhiên dấu tích của Sở Chỉ huy tiền phương vẫn là một ẩn số", ông Đệ kể.

Ông Đệ dẫn chúng tôi vào thăm nơi từng là Sở Chỉ huy tiền phương. Đây là một căn nhà nhỏ 3 gian. Trong chiến tranh, ngôi nhà này là của ông bà Nguyễn Văn Nhuệ và Đinh Thị Khánh. Sau này, do thời gian ngôi nhà xuống cấp nên chính quyền địa phương cho phục dựng lại. Trong nhà có một chiếc bàn làm việc bằng gỗ, một chiếc chõng tre nơi cố Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên từng nghỉ ngơi. Dưới nền nhà là một căn hầm trú ẩn xuyên sâu xuống lòng đất. Căn hầm sâu chừng 2m, dài khoảng hơn 10m đi từ nhà ra đường cái. Ngay từ cửa chính đi vào ngôi nhà, bây giờ chính quyền và người dân địa phương đã dựng bàn thờ, thờ cúng cố Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên để tỏ lòng biết ơn ông.

Ông Phan Văn Đệ và căn hầm trú ẩn.

Cách đó không xa là bộ phận hậu cần phục vụ cơ quan Bộ Tư lệnh, được đặt tại nhà ông Ngô Hạp và bà Nguyễn Thị Minh, còn bộ phận thông tin liên lạc đặt tại nhà bà Nguyễn Thị Nhỏ. Riêng hội trường hội họp, sinh hoạt văn nghệ của bộ đội được đặt tại nhà ông Hoàng Văn Học. Nơi đây có hệ thống hầm trú ẩn dày đặc, phía trên được đắp bờ lũy. Trong chiến tranh, đây là nơi hội họp, bàn việc quan trọng nên được bảo vệ rất nghiêm ngặt và cũng là địa điểm đã diễn ra Hội nghị tổng kết mùa khô 1966-1967 hay còn gọi là Hội nghị Hương Đô.

Trong ký ức người cán bộ huyện năm xưa, cố Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên luôn là vị tướng tài ba và cũng rất chu đáo, quan tâm đến chiến sỹ. Chỉ riêng việc ông dành từng gói lương khô, thực phẩm hay từng chiếc quần gửi tặng dân quân trực chiến đã đủ nói lên tấm lòng của vị Tư lệnh với lính. Mặc dù bận trăm công ngàn việc nhưng ông cùng với cán bộ, chiến sĩ Bộ đội Trường Sơn luôn kề vai sát cánh cùng quân dân địa phương bảo vệ và chăm lo cho đời sống người dân. Vị tướng tranh thủ thời gian tiếp xúc từng cán bộ, người dân địa phương hướng dẫn họ tăng gia sản xuất, sẵn sàng chiến đấu, phòng tránh khi địch ném bom. Đặc biệt, ông luôn đề cao động viên cán bộ, người dân địa phương đồng lòng cùng Bộ đội Trường Sơn đảm bảo mạch máu giao thông để chi viện cho tiền tuyến vào miền Nam.

Bí thư Đảng ủy xã Hương Đô Trần Thị Hồng Thắm chia sẻ: Người dân Hương Đô vô cùng tự hào về mảnh đất quê hương, nơi có 4 vị Trung tướng từng sinh sống và làm việc: Đồng Sỹ Nguyên- Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần Tiền phương kiêm Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn, Vũ Xuân Chiêm- Chính ủy Bộ đội Trường Sơn, Nguyễn Đôn- Tư lệnh Đoàn 500, Lê Quang Đạo- Chính ủy Đoàn 500. Phát huy truyền thống cách mạng của thế hệ đi trước, Đảng bộ và nhân dân Hương Đô đang nỗ lực xây dựng quê hương phát triển vững mạnh, đưa xã đạt chuẩn nông thôn mới.

Đầu tháng 4- 2019, sau khi Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên từ trần, chính quyền và nhân dân xã Hương Đô đã lập bàn thờ tại khu di tích lịch sử để các cơ quan, đoàn thể và bà con nhân dân được đến dâng hương tưởng niệm.

(còn nữa)

XUÂN SƠN