Ngày Tết Độc lập trên quê hương Tướng Giáp

Thứ bảy, 22/08/2015 07:25

(Cadn.com.vn) - 1. Người ta định nghĩa quê hương thứ hai là nơi gắn bó với mình như chính quê hương thứ nhất. Với tôi, định nghĩa ấy đúng vì ngoài làng Phương Sơn H. Triệu Phong (Quảng Trị) phía nam sông Bến Hải thì làng Đại Phong, An Xá... H. Lệ Thủy (Quảng Bình) phía ngoài Đặc khu Vĩnh Linh thời chống Mỹ, đã là ruột rà đối với tôi suốt những năm học phổ thông khi tập kết ra Bắc năm 1954. Bởi thế mà từ ngày đất nước thống nhất, dù định cư ở TPHCM, cứ vài năm tôi lại về Lệ Thủy một lần, mà phải về đúng dịp Quốc khánh với tâm thức như bao người con của xứ này:

Dù ai đi Tây về Đông

Mùng 2 tháng 9 cũng mong về nhà

Về nhà xem hội quê ta

Dưới sông bơi trải, nhà nhà cờ bay

Tức là với người dân Lệ Thủy, nếu phải đi làm ăn hay sinh sống xa, Tết Nguyên đán có thể không về nhưng ngày Quốc khánh thì nhất định phải sum họp họ tộc, chòm xóm, tham gia lễ hội đua thuyền và tổ chức vui chơi, ăn uống tập thể. Cứ mỗi lần trở về quê hương thứ hai là lòng tôi lại bồi hồi, háo hức như thuở còn con nít lội ra dòng Kiến Giang hò hét, cổ vũ cho các thuyền đua.

Ngôi nhà thời thơ ấu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Sau Cách mạng Tháng Tám, kỷ niệm năm thứ nhất nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, con dân Lệ Thủy làm lễ xin trời đất cho chuyển hội đua thuyền trên Kiến Giang vào dịp 2-9 hằng năm để mừng ngày nước nhà độc lập. Từ đó hội đua thuyền chỉ bị gián đoạn hai lần. Lần một, 8 năm, vì trai bơi phải gác chầm cầm súng kháng Pháp, và lần hai, cũng 8 năm, từ năm 1965 đến 1973, khi Hiệp định Paris chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam có hiệu lực. Từ khi đất nước thống nhất đến nay, hội đua thuyền mừng Quốc khánh tổ chức ngày càng lớn, không những nhân dân và con em Lệ Thủy trên mọi miền đất nước tụ họp mà bà con trong tỉnh cũng đổ về kín hai bên bờ Kiến Giang cả chục kilomet để cùng vui ba ngày hội. Trong ngày hội, dòng Kiến Giang có hàng ngàn thuyền lớn nhỏ trang trí rực rỡ, căng băng rôn, biểu ngữ và không thuyền nào là không có vài ba chiếc trống, chiếc mõ để cổ vũ đoàn đua. Đúng sáng 2-9, hội đua thuyền khai mạc tại Mũi Viết, ngã ba con sông Kiến. Đường đua 20km với một tuyến độc nhất từ trước đến nay là thượng tiêu cầu Trạm (xã Mỹ Thủy) qua chợ Thùi - Phú Thọ (xã An Thủy) và hạ tiêu Mũi Viết Thượng Phong (thị trấn Kiến Giang), cũng là điểm buông dầm.

Năm 2006, hội đua thuyền truyền thống trên Kiến Giang được UBND tỉnh Quảng Bình nâng cấp thành lễ hội văn hóa của tỉnh. Nhưng kỷ niệm Quốc khánh ở Lệ Thủy không hẳn chỉ có đua thuyền mà là những ngày Tết thực sự, gọi là Tết Độc lập. Trong ba ngày Tết Độc lập (từ ngày 1 đến ngày 3), nhà nhà dọn dẹp, trang trí, sắm sửa đồ ăn thức uống cúng tổ tiên, giỗ Bác Hồ, từng xóm, từng kiệt, từng thôn tổ chức liên hoan. Đua thuyền không chỉ là ngày hội vui chơi, tranh tài của người dân Lệ Thủy mà còn là lễ cầu yên (an cư), cầu thịnh (lạc nghiệp), cầu siêu (siêu độ vong linh), mang đậm bản sắc văn hóa của một vùng quê sông nước...

Đua thuyền mừng Quốc khánh hằng năm trên dòng Kiến Giang.

2. Nối theo dòng người đến thăm căn nhà thuở thơ ấu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp ở thôn An Xá, xã Lộc Thủy bên bờ Kiến Giang trong dịp Tết Độc lập, tôi ngỡ ngàng trước tấm lòng của bà con cô bác đối với vị Tổng tư lệnh suốt hai cuộc chiến tranh giữ nước, và càng chú ý đến truyền thống đua thuyền của người An Xá và ngôi miếu thờ Bà Lỗ ở cuối làng. Chuyện kể rằng, năm nào đội đua thuyền của làng An Xá cũng ở thứ hạng thấp. Một lần chuẩn bị vào đua, một người con gái xuất hiện, nói với các trai bơi: Ngày mai các anh ráng bơi, đừng để ý trên bờ, dưới sông thì nhất định về nhất. Vậy mà đã qua một vòng đường đua, thuyền của làng An Xá vẫn vất vả bám đuôi những thuyền khác. Đến đoạn nước rút, bất ngờ thiếu nữ hôm qua xuất hiện, mình không một mảnh vải, đứng trên bờ rồi bơi ra giữa dòng Kiến Giang, liên tục khoát tay cổ vũ "đội nhà". Những đội đua khác bị người con gái da trắng ngần, mắt lúng liếng hút hồn, mất tập trung, chùng tay bơi, còn đội An Xá được dặn trước, vẫn dốc sức quạt dầm nên giành giải nhất.

Từ đó, đội đua thuyền An Xá luôn ở tốp đầu trong các cuộc thi, còn người con gái ấy thì không ai thấy nữa và cũng chẳng biết nàng tên gì, ở xứ nào. Nhớ ơn cổ vũ giúp đội đua An Xá nhiều năm về đích trước tiên, người làng đã xây miếu thờ nàng và đặt tên là miếu Bà Lỗ. Năm nào cũng thế, trước giờ xuống thuyền đi thi, trai bơi An Xá lại vào miếu Bà Lỗ thắp hương xin phù hộ cho xuôi dầm mát mái và dẫn đầu. Theo ông Võ Đại Hàm, cháu gọi Đại tướng bằng ông, người trông coi ngôi nhà của Đại tướng hơn chục năm qua, thuở thơ ấu, Võ Nguyên Giáp cùng bạn bè thường chơi đánh găng, đánh trận giả quanh ngôi miếu Bà Lỗ và là người rất mê xem đua thuyền. Đầu những năm 1930, sau khi bị thực dân Pháp bắt rồi trả tự do, Võ Nguyên Giáp bị công sứ Pháp trục xuất khỏi Huế, phải ra Hà Nội học và dạy học, đồng thời tiếp tục hoạt động cách mạng nên không có dịp "coi bơi" ở quê nhà. Sau khi hòa bình lập lại ở miền Bắc, cứ đến ngày 2 tháng 9, từ Hà Nội, Đại tướng luôn hỏi thăm về lễ hội đua bơi Lệ Thủy, nếu đội An Xá hay Lộc Thủy đoạt hạng cao thì gửi quà tặng.

Ông Hàm kể, năm 1999, Đại tướng lại về thăm quê nhưng không phải là dịp Quốc khánh. Thấy sức khỏe của Đại tướng đã giảm, chính quyền H. Lệ Thủy cho tổ chức đua thuyền rầm rộ như trong ngày Tết Độc lập để Đại tướng xem và cũng là dịp để Đại tướng thăm hỏi hết thảy đồng bào trong huyện. Hôm ấy Đại tướng ngủ trong căn nhà thuở ấu thơ như còn hơi ấm của mẹ cha. Mặc dù thức khuya để nói chuyện với bà con, nhưng sáng hôm sau Đại tướng dậy rất sớm, cùng dân làng đi xem đua thuyền. Đại tướng đứng trên một con thuyền giữa dòng Kiến Giang để cổ vũ cho các đội đua. Bất ngờ Đại tướng hỏi bằng chất giọng đặc sệt Lệ Thủy: "Đò của làng An Xá miềng mô hè?". Khi được những người hộ tống chỉ, Đại tướng đã vẫy tay cổ vũ rất nhiệt tình. Gương mặt của Đại tướng tràn đầy niềm vui...

Lệ Thủy, tháng 9-2014

Sài Gòn, tháng 8-2015

Phương Hà