Đằng sau lớp ngôn từ

Đọc những dòng tự sự của Nguyễn Kim Huy, ta đồng cảm cùng những trăn trở, dằn vặt tựa như tiếng thở dài của đêm: "Trong đêm khuya, nghe tiếng thời gian quất vào niềm nuối tiếc như lằn roi quất điếng vào mình buốt rát" (Bầu trời lễnh loãng, bầu trời đằm sâu); "Nửa đêm ngước mặt lên nhìn bầu trời sao/ Mới biết mình thực ra rất lẻ loi và trống vắng" (Nghĩ vẩn vơ giữa con sóng thời gian)... Đêm như mảnh gương để nhà thơ đối diện, tự soi mình để nhớ thương và nhìn lại. Đây cũng là khoảng thời gian sâu lắng nhất để người thơ suy ngẫm, chắt lọc từng con chữ như hạt giống tách vỏ chuẩn bị cho những mầm xanh: "Có lẽ ánh sáng của ngôn từ cũng như ánh sáng những vì sao/ Chỉ hiện lên khi mặt trời chói chang tắt nắng/ Và rõ ràng hơn khi đêm rơi hết sự ồn ào/ Càng khuya tĩnh lặng càng rạng tỏ" (Ánh sáng ngôn từ), "Trong ngọn gió khuya thao thiết/ Những ngôn từ thao thức trước ban mai" (Những ngôn từ thao thức trước ban mai). Thơ ca không làm ra của cải vật chất nhưng là "cơn mưa, ngọn gió" mát lành, giúp con người biết yêu cái đẹp, để sống cao thượng, lành mạnh tử tế hơn: "Nhiều khi thấy mình là cơn mưa cuối mùa dài lê thê/ Làm vòm cây xanh rũ rượi cành lá…/ Nhiều khi thấy mình là ngọn gió chướng không biết xấu hổ/ Không làm dịu mát được ai".

Đằng sau câu từ là những nghĩ suy của Nguyễn Kim Huy về thi ca và vai trò của những nhà thơ đích thực giữa cuộc đời này. Nhà thơ chân chính sống và viết bằng một cái tâm trong sáng, không vì danh lợi mà "bẻ cong ngòi bút", không ồn ào làm dáng mà lặng thầm nuôi dưỡng từng con chữ như "con tằm rút ruột nhả tơ". Trong bài "Những sắc màu của thơ", Nguyễn Kim Huy đã trò chuyện cùng độc giả về cội rễ của thơ và vai trò của cảm xúc chân thành trong thơ. Nhà thơ là nghệ sĩ họa cuộc sống bằng ngôn từ và mọi xung động thơ đều xuất phát từ việc quan sát hiện tượng sự việc gần gũi diễn ra xung quanh mình: "Thật ra những nhà thơ đích thực/ Thường không làm thơ/ Họ chỉ nhìn chiếc lá/ Rồi xanh/ Họ chỉ nhìn cơn mưa/ Rồi xám/ Họ chỉ nhìn ráng chiều/ Rồi đỏ. Họ chỉ nhìn ngọn gió/ Rồi tím/ Họ chỉ nhìn mặt trăng/ Rồi vàng/ Họ chỉ nhìn thế gian/ Rồi khóc/ Nước mắt những nhà thơ đích thực/ Đổ ra biển/ Làm biển mặn/ Và nổi sóng ngày đêm". (Những sắc màu của thơ)

Kể từ "Thơ từ yên lặng" (1995), "Nỗi lan tỏa của ngày" (2004), "Kéo co với mùa xuân" (2017) cho đến "Những ban mai tinh khiết" (2025), người đọc nhận ra thơ Nguyễn Kim Huy không chuộng cấu trúc cầu kỳ, độc lạ mà gần gũi, hồn nhiên như hoa dẻ, hoa mua mọc lặng lẽ một góc rừng. Dù ông sống giữa phố thị ồn ào nhưng chất đồng nội vẫn thao thiết chảy trong trái tim tha thiết yêu đời, yêu người và luôn một lòng mê đắm, tha thiết với thơ ca.

Nét riêng trong Đất nước tôi nhìn từ phía những ban mai

"Những ban mai tinh khiết - thơ và trường ca" đã hoàn thiện và mở rộng phong cách thơ của Nguyễn Kim Huy vốn đã được đặt nền móng và hình thành từ tập thơ đầu tiên với những câu thơ đẹp, tinh tế và buồn" (Thanh Quế - lời bạt). Ý kiến trên còn đề cập đến một thể loại thơ mà thi sĩ Nguyễn Kim Huy đang từng bước dấn thân: Trường ca. "Đất nước tôi nhìn từ phía những ban mai" chiếm gần 40 trang của tập sách "Những ban mai tinh khiết", là một trường ca thấm đẫm và hòa quyện chất tự sự và trữ tình, kết tinh những suy tư về đất nước và con người.

Thông qua lời tâm tình giữa nhân vật trữ tình với nữ thi sĩ Ấn Độ Prava Samataray, Nguyễn Kim Huy đã gửi đến độc giả những khám phá riêng về hình tượng đất nước qua không gian, thời gian, gắn với chiều dài của lịch sử và bề sâu văn hóa. Bằng giọng điệu gần gũi, chân thành, Nguyễn Kim Huy đã cảm nhận quê hương xứ sở từ những điều bình dị thân thương nhất: "Đất nước hiện ra qua hơi thở người mẹ đang vì mình mang nặng đẻ đau/ đất nước là lời đầu tiên mẹ êm ái thầm thĩ vỗ về đứa con trong dạ/ là nguồn dinh dưỡng ngọt lành, từng dòng thơm ngon của sự sống mỗi ngày mẹ lọc ra chắt chiu để dành hết cho đứa con vừa mới hình thành". Cách tiếp cận hình ảnh đất nước của Nguyễn Kim Huy vừa có sự tiếp thu từ trường ca của Nguyễn Khoa Điềm, Thanh Thảo vừa có nét chân chất của một cây bút đậm nét Quảng Nam quê xứ: "Ra triền sông trèo cây hái ổi, tôi thấy Đất nước mình là con sông Trầu nước từ đầu nguồn núi Chúa cuồn cuộn đổ về/ Là tiếng con chim dồng dộc ríu rít inh ỏi đánh nhau giành tổ trên ngọn cây sộp già bên lăng xóm, dưới gốc to sù sì lồi lõm chất đầy ông táo bình vôi/ Là cần câu cắm vội bờ ao/ Là bụi dủ dẻ chum chày chín vàng chín đỏ thơm nức nở bờ ao" (1- Chương hai).

Đất nước trong thơ Nguyễn Kim Huy gắn với quá trình nhận thức từ tuổi ấu thơ cho đến lúc trưởng thành, hiện hữu trong số phận mỗi cá nhân và tồn tại trong cuộc sống muôn đời của cả dân tộc: "Ngày đầu tiên đến trường, tôi thấy Đất nước mình hiện ra qua con chữ vỡ lòng/ Nét chữ tím xanh nhòe nhoẹt lem luốc… Tiếng réo đạn bom đuổi theo vào lớp học/ Trang vở ố vàng nhòe nhoẹt bùn non…Để Đất nước luôn trong niềm thương nhớ/ Với những ban mai bình yên ngọn khói núi tỏa lên trời" (1 - Chương hai). Vần thơ của thi sĩ giúp người đọc những nhận thức mới mẻ là lịch sử có thể được xem xét từ số phận của mỗi cá nhân mà cụ thể là từ cuộc đời của chính nhân vật trữ tình. Đất nước với nhà thơ là những ngày đầu tiên cất tiếng khóc chào đời, đến khi được bập bẹ con chữ đầu tiên của Tiếng Việt, gắn với những ngày thơ ấu cùng bạn bè vui đùa cho đến khi trưởng thành, chuyển từ quê ra phố… Đất nước gắn với những ngày đạn bom và hòa bình, bước vào giai đoạn đổi mới và hội nhập.

Cách tiếp cận đề tài đất nước của Nguyễn Kim Huy vừa mang nét truyền thống của thơ ca tiền bối vừa hài hòa trong hơi thở hiện đại từ những quan sát tinh nhạy của cuộc sống hôm nay. Với trường ca "Đất nước tôi nhìn từ phía những ban mai" nói riêng và 78 bài thơ chọn lọc trong "Những ban mai tinh khiết", Nguyễn Kim Huy gây ấn tượng với độc giả bởi xúc cảm trong sáng, chân thành, giọng điệu nhẹ nhàng, sâu lắng kết hợp cùng lối thơ tự do, tình và ý gửi gắm qua từng câu, từng đoạn và cả nhan đề của từng bài, từng chương.

Nguyễn Thị Thu Thủy