Theo sử liệu, 4 vị tiền hiền thuộc các tộc họ: Trần, Đoàn, Lê, Huỳnh là những người tiên phong, có công lao to lớn trong buổi đầu khai phá và lập nên làng Diêu Trì (xã Hòa Nhơn, huyện Hòa Vang ngày nay). Tuy nhiên, do vùng Diêu Trì trong buổi ban sơ là nơi hoang vu, đầm lầy, nước đọng, nơi rừng thiêng nước độc, thú dữ hoành hành, điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu không thích hợp về lâu về dài, cũng như thiên nhiên không ưu đãi, không thuận tiện cho việc an dân nên các vị tiền nhân bàn nhau xuống vùng đồng bằng, tiếp tục dày công khai phá, quy dân lập ấp tại vùng Châu Nguyên, dần dần hình thành làng mới, đặt tên làng Minh Châu vào năm Ất Mão 1495 (sau đổi tên thành làng Quan Châu). Để ngưỡng vọng công đức các bậc tiền nhân, dân làng đã xây dựng nhà thờ tiền hiền làm nơi thờ tự, tri ân, thực hành các nghi lễ tín ngưỡng đối với các vị tiền nhân đã có công khai khẩn, lập làng, mở mang bờ cõi, thể hiện sâu sắc đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc. Ban đầu, nhà thờ làm bằng các vật liệu đơn giản: tranh, tre, nứa lá; đến đầu thế kỷ XIX (năm 1800), nhà thờ được xây dựng kiên cố, quy mô hơn với mái ngói, tường vôi, chạm khắc gỗ. Kiến trúc nhà thờ có dạng chữ Nhất với cổng, bình phong, tiền đường, chánh điện, hậu tẩm…

Trải qua bao bao thăng trầm của thời cuộc, đặc biệt là trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954) và chống Mỹ (1954 - 1975), Nhà thờ tiền hiền làng Quan Châu vẫn tồn tại một cách an toàn và vững chãi… Năm 2004, nhà thờ tiền hiền được sửa chữa, tôn tạo tạm thời để dân làng tiếp tục duy trì việc thờ phụng các vị tiền hiền và tổ chức các lễ tế Xuân, tế Thu nhị kỳ, cúng Đông chí… Chính quyền địa phương cũng giao cho Ban Công tác mặt trận thôn Quan Châu cùng với các tộc họ tiền hiền duy trì và tổ chức thường niên các hoạt động thờ cúng, thực hành tín ngưỡng tại nhà thờ, tạo nên bầu không khí phấn khởi, giúp các tộc họ tiền hiền có được tiếng nói chung, chung tay với các tộc họ hậu hiền gìn giữ và phát huy những giá trị, những bản sắc văn hóa truyền thống vốn đã “ăn sâu, bám rễ” trong các thế hệ dân làng. Qua đó, góp phần xây dựng thôn Quan Châu nói riêng và xã Hòa Châu nói chung ngày càng phát triển đi lên giàu đẹp, văn minh.

Ông Đoàn Văn Quyến - Phó ban công tác Mặt trận, Chi hội trưởng Người cao tuổi thôn Quan Châu trải lòng: “Với sự kiện Chủ tịch UBND TP Lê Trung Chinh ký ban hành Quyết định số 446/QĐ-UBND về việc xếp hạng di tích Kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố đối với Nhà thờ Tiền hiền làng Quan Châu vào ngày 5-3 vừa qua, không chỉ giúp người dân địa phương khẳng định truyền thống tôn vinh những giá trị lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng cư dân, mà còn gắn kết các tộc họ tiền hiền, hậu hiền ngày thêm khắng khít; đồng thời, cũng tạo điều kiện thuận lợi để các cấp, các ngành có nguồn lực trùng tu, tôn tạo lại kiến trúc nhà thờ với nguyên bản trước đây”.

Vy Hậu