Việc quân đội quyết tâm lật đổ Tổng thống Robert Mugabe xảy đến sau khi nhà lãnh đạo này quyết định cách chức phó Tổng thống Emmerson Mnangagwa để mở đường cho vợ mình, bà Grace Mugabe lên nắm quyền. Lý do mà quân đội buộc phải hành động vì họ cho rằng, đây là hành động “phủ nhận các lý tưởng dân chủ bắt nguồn từ sự bình đẳng” trong cuộc đấu tranh của người dân Zimbabwe.
Khi được bầu làm lãnh đạo đầu tiên của một đất nước Zimbabwe dân chủ mới vào năm 1980, ông Mugabe nỗ lực tìm kiếm sự hòa giải với các nhà lãnh đạo từng nắm quyền, người da trắng thiểu số. Đó là nhận thức về sự cần thiết của quy tắc công bằng đối với sự cai trị bởi chủng tộc và di sản. Tuy nhiên, sau 37 năm cầm quyền, ông Mugabe dần dần quên mất những nguyên tắc hướng dẫn cơ bản trong việc nắm quyền ở một xã hội hiện đại. Cuối cùng, theo các báo cáo, ông dường như nghiêng về việc chỉ định người vợ trẻ tuổi bà Grace Mugabe là người kế nhiệm khi quyết tâm sa thải ông Mnangagwa, một nhân vật thân cận từng “vào sinh ra tử” với ông trong cuộc đấu tranh giành độc lập năm 1970. Điều này đơn giản cho thấy, ông Mugabe đã chọn triều đại dòng dõi hơn là các lý tưởng dân chủ.
Và chỉ vài ngày sau vụ cách chức gây sóng gió này, quân đội bắt giữ và quản thúc ông và vợ viện dẫn nguyên nhân bảo vệ đất nước khỏi “những tên tội phạm xung quanh bà Grace”, vốn gây ra những đau khổ cho xã hội và nền kinh tế. Đây là bài học từ Zimbabwe khi các sự kiện liên tiếp diễn ra sau đó và đi đến kết cục như hôm nay cho ông Mugabe. Đó là xã hội cần dựa trên sự tự do bình đẳng chứ không phải là quy luật gia đình trị.
Ở Nam Phi, người hàng xóm gần gũi của Zimbabwe, bài học vẫn còn đó. Mặc dù di sản trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa apartheid của cựu Tổng thống Nelson Mandela tôn vinh mọi công dân một cách bình đẳng, vị tổng thống đương nhiệm, Jacob Zuma, gần đây đã có sự thụt lùi. Hồi tháng 5, ông đưa người vợ cũ Nkosazana Dlamini-Zuma lên làm lãnh đạo đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC) cầm quyền và cuối cùng có thể thay thế ông, trở thành nữ tổng thống đầu tiên của Nam Phi.
Trong cuộc bầu cử năm 2016, ANC cầm quyền chịu kết quả bầu cử tồi tệ nhất kể từ khi chính sách phân biệt chủng tộc kết thúc năm 1994. Và khó khăn hơn nữa là đảng để mất khu vực quan trọng là Vịnh Nelson Mandela vào tay đối thủ Liên minh Dân chủ (DA). Những động thái này khiến Nam Phi trở thành một nhà trung gian hòa giải bị nghi ngờ trong nỗ lực giúp Zimbabwe trong quá trình chuyển đổi. Đối với Zimbabwe, câu hỏi tương lai vẫn còn đó bất chấp việc ông Mugabe đã từ chức.
THANH VĂN
