Lượn hiệu sách, lần nào cũng vậy, loanh quanh chán rồi tôi cũng lại mò đến khu vực bày sách văn học Nga. Hễ cứ sa vào khu vực ấy, thể nào tôi cũng bị mê dụ, khó tránh khỏi cám dỗ, nâng lên đặt xuống mãi rồi cũng mua một vài quyển, cho dù tôi đã từng đọc, từng mua quyển sách mang đậm nét văn hóa nước Nga đó. Với tôi, văn học Nga không chỉ là văn thôi, mà còn là tình cảm và ký ức.

Ngày ấy, cuối những năm sáu mươi và đầu bảy mươi thế kỷ trước, sách truyện hiếm lắm. Sách giáo khoa cho học sinh còn truyền nhau mấy thế hệ trong nhà cùng học thì lấy đâu ra sách truyện. Tôi may mắn vì cha tôi vốn là mọt sách, ông lại giỏi hai ngoại ngữ là Hán ngữ và Pháp ngữ, nên đọc rất nhiều. Từ nhỏ, tôi thường được cha kể cho nghe nhiều chuyện. Chuyện Tàu thì có Thủy Hử, Tam Quốc diễn nghĩa, Tây Du ký, Phong thần diễn nghĩa... còn chuyện Tây thì những Truyện cổ Andersen, truyện cổ Grim, truyện ngụ ngôn La Fontaine... Song đấy mới là chuyện kể. Còn những tác phẩm văn học tôi tự đọc lấy thì lại là những tác phẩm văn học Nga - Xô viết.

Tôi nhớ, những cuốn sách văn học Nga đầu tiên tôi được đọc là: Thời thơ ấu, Những trường đại học của tôi, Kiếm sống (M. Gorky), Suối thép (A.Xeraphimovits), Những linh hồn chết  (N.V. Gogol), Chiến tranh và hòa bình (L. Tolstoy), Người con gái viên đại úy (A. Pushkin), Người anh hùng của thời đại chúng ta (M. Lermontov), Chuyện chú bé đánh trống (A.P. Gaidar ), Cánh buồm đỏ thắm (A. Grin), Con đường đau khổ (A. Tolstoi), Đội cận vệ thanh niên (A. Fadeev ); rồi cuốn Trong chiến hào Xtalingrad, Những người chân đất và một số tác phẩm của các nhà văn học Nga mà giờ đây tôi không còn nhớ tên tác giả.

Lớn lên chút nữa, tôi có dịp mon men đến các tác phẩm khác như Anna Karenina (L.Tolstoi ), Sông Đông êm đềm, Đất vỡ hoang ( M. Solokhov ), Người đàn bà có con chó nhỏ cùng vài ba truyện ngắn khác của A. Tsekhov... Và như vậy, tôi đã mong manh biết hương vị của tình yêu đôi lứa toát ra từ những nhân vật, những cuốn sách văn học Nga vốn luôn thấm đẫm tình người. Sau ngày đất nước thống nhất, chính là lúc văn học Nga - Xô-viết được dịch ra tiếng Việt, được các nhà xuất bản ở ta thi nhau in.

Những năm tháng này, qua hệ thống thư viện nhà trường, rồi dè sẻn tiền gia đình cho để mua đọc không biết bao nhiêu tác phẩm văn học Nga - Xô-viết. Có lẽ trên thế giới, ít có nền văn học nào có sức hấp dẫn và ảnh hưởng lớn đến đời sống tâm hồn người Việt Nam như Văn học Nga. Tự thân những tác phẩm văn học Nga đã chứa đựng những tư tưởng tiên tiến của thời đại, những giá trị thẩm mỹ tác động trực tiếp lên tâm tư, tình cảm của người Việt trong một giai đoạn lịch sử của đất nước. Văn học Nga - Xô-viết đã chinh phục nhiều thế hệ người Việt Nam, trước tiên là bởi tình cảm với quê hương Cách mạng Tháng Mười, với đất nước của V.I.Lenin, sau nữa là vì chính sự xuất sắc của nền văn học đó.

Vào thời ấy, hết thảy những ai yêu văn học, ở độ tuổi học trò rồi sống đời sống sinh viên, hoặc ra mặt trận, đều mang trong lòng tình cảm và hình bóng một vài nhân vật hay tác phẩm văn chương Nga - Xô-viết. Ngày ấy, những tác phẩm thắp lên bầu nhiệt huyết của thanh niên Việt Nam và trở thành cẩm nang gối đầu giường là những Thép đã tôi thế đấy, Đội cận vệ thanh niên, Trong chiến hào Stalingrad; tuổi trẻ học đường chớm yêu đương thì truyền tay nhau Mối tình đầu của Turgeniev, Anna Karenina của L. Tolstoy, Bông hồng vàng của Paustovski, là Chuyện núi đồi và thảo nguyên của Aimatov, là thơ Pushkin và Lermontov...

Trong tiến trình phát triển của mình, thế kỉ XIX có lẽ là thời kỳ rực rỡ nhất của văn học Nga. Những tác phẩm ấy ra đời và có tầm ảnh hưởng trên thế giới đến cả những thế kỷ sau. Nhờ mảnh đất hiện thực màu mỡ của cuộc đấu tranh cách mạng và sự xuất hiện đúng lúc của các tài năng sáng chói mà văn học Nga đã bắt kịp những thành tựu của văn học phương Tây và phát triển đến đỉnh cao. Có lẽ nhờ đó mà nhiều nhà nghiên cứu đánh giá, văn học Nga là một trong những nền văn học phong phú và tiên tiến nhất của nhân loại, là một trong những thành tựu rực rỡ nhất của nghệ thuật thế giới. Nước Nga sở hữu những tên tuổi chói lọi như Puskin, Lermantop, Dostoyevsky, Turgenev, Chekhov, Tolstoy, Ilya Ehrenburg...

Tôi yêu văn học Nga với cả tấm tình bởi với tôi, đó là chiếc nôi vĩ đại và êm ái, nâng giấc tâm hồn!... Qua văn học, tôi đã hiểu thế nào là tâm hồn và tính cách Nga. Mặc dù, chưa một lần đặt chân đến nước Nga mà tôi lòng đã đầy ắp ký ức về thiên nhiên và con người Nga như đã sống những năm dài ở đó, chỉ là qua cuộc thám hiểm kỳ thú vào thế giới văn học Nga - Xô-viết mà thôi !...

 N.K