2021 là năm chính quyền Mỹ có thay đổi lớn khi Tổng thống đắc cử Joe Biden lên nắm quyền. Rất nhiều chuyên gia về chính sách đối ngoại đã đưa ra các đề xuất và dự đoán chính sách của chính quyền của ông Biden tới đây, trong đó có một chủ đề nổi bật là chính sách Mỹ-Trung, đặc biệt là ở khu vực Biển Đông đang tranh chấp và là nơi căng thẳng giữa Washington và Bắc Kinh đang gia tăng. Trên tờ Asia Times, nhà phân tích chính sách hàng hải Mark J Valencia đã đưa ra “Một vài kịch bản ở Biển Đông vào năm 2021” từ tệ hại nhất đến tích cực nhất, từ ít khả năng xảy ra nhất đến dễ thành hiện thực nhất.

Mỹ đã điều nhiều tàu chiến thực hiện chiến dịch tự do hàng hải trong khu vực để chống Trung Quốc. Ảnh: Reuters

Khó xảy ra xung đột?

Theo nhà nghiên cứu Mark J Valencia, kịch bản tệ hại nhất nhưng ít có khả năng xảy ra nhất là chiến tranh. Washington và Bắc Kinh đang mắc kẹt trong một cuộc đấu tranh dài hơi để giành quyền thống trị ở Châu Á và Biển Đông. Quân đội hai nước đã và đang đẩy mạnh thực hiện các hoạt động quân sự với tần suất ngày càng nhiều, đôi khi chạm trán với nhau. Một số người lo ngại những mâu thuẫn đôi bên sẽ sớm dẫn đến chiến tranh.

Theo các nhà phân tích, Mỹ và Trung Quốc đang có những hoạt động làm lo ngại sẽ dẫn đến những tính toán sai lầm và nhiều tai nạn. Thời gian qua, Trung Quốc tăng cường thực hiện các hành vi gây hấn ở Biển Đông như quân sự hóa một số đảo nhân tạo, triển khai tàu hải cảnh để khẳng định các yêu sách hàng hải phi pháp của nước này. Hải quân Trung Quốc (PLAN) gần đây đã thực hiện 5 cuộc tập bắn đạn thật ở Biển Đông, huy động cả trực thăng Harbin Z-9 và các tên lửa chống hạm tiên tiến. Ông Bill Hayton, chuyên gia cấp cao thuộc Chương trình châu Á - Thái Bình Dương của Viện Nghiên cứu Quốc tế Hoàng gia Anh nhận định: “Mỹ vẫn chiếm ưu thế về quân sự và công nghệ. Vì thế Trung Quốc càng nghĩ rằng họ có thể sánh ngang với Mỹ thì nguy cơ hai bên rơi vào tình thế xung đột càng lớn”. Trong khi đó, Mỹ tiếp tục thúc đẩy các hoạt động đảm bảo tự do hàng hải (FONOP), công khai thách thức những yêu sách hàng hải bất hợp pháp của Trung Quốc. Và bất chấp sự phản đối của Bắc Kinh, Washington vẫn tiến hành hoạt động thu thập thông tin, giám sát và do thám (ISR) ở Biển Đông. Các động thái của Mỹ và phản ứng đáp trả của Bắc Kinh đã dẫn đến một số sự cố.

Nhưng theo các chuyên gia, đối đầu và xung đột diện rộng hơn khó có thể xảy ra trong ngắn hạn vì các hành động của hai bên đều có thể kiểm soát và dự đoán được. Trên thực tế, cả Mỹ và Trung Quốc dường như cũng đã phát triển một mô hình hoạt động để tránh những kịch bản xấu nhất.

Đâu là kịch bản dễ xảy ra nhất?

Trong bài viết mới nhất, kịch bản sáng sủa hơn một chút là hai bên tránh đối đầu và xung đột ở Biển Đông, nhưng tiếp tục các chính sách và chiến thuật như hiện tại. Trong ngắn hạn, đây là kịch bản có nhiều khả năng xảy ra nhất: Mỹ - Trung tiếp tục có những bất đồng, luận điệu hiếu chiến và các hoạt động có tính chiến lược về chính trị và quân sự.

Một phiên bản khác của kịch bản này là môi trường chính trị chung trong khu vực tiếp tục xấu đi, kèm theo đó là những thất bại. Nhưng cũng có những kịch bản khác tốt hơn. Cách tiếp cận cởi mở của chính quyền ông Biden trong tương lai với Bắc Kinh, như Anthony Blinken và Jake Sullivan, hai nhân vật được tổng thống đắc cử Biden đề cử làm ngoại trưởng và cố vấn an ninh quốc gia từng phát biểu, có thể tạo ra một kịch bản mà ở đó hòa bình và sự ổn định được củng cố. Hai bên tái lập và cải thiện thông tin liên lạc giữa quân đội hai nước để không bên nào bị bất ngờ hoặc bị đe dọa đến mức nổ ra xung đột.

Đây là những bước tiến nhỏ nhưng quan trọng và về lâu dài sẽ tạo ra một cơ hội lớn hơn về chiến thuật: Trung Quốc hạn chế chiếm đóng, xây dựng và “quân sự hóa” các khu vực mà họ vô lý tuyên bố chủ quyền, cam kết không thực hiện bất kỳ hành động khiêu khích nào, không quấy rối các bên có tranh chấp với Bắc Kinh trong khu vực... Bắc Kinh cũng sẽ đồng ý về một Quy tắc ứng xử cho các hoạt động ở Biển Đông - mặc dù quy tắc đó sẽ không mạnh mẽ hoặc có tính ràng buộc như nhiều người mong muốn. Còn Mỹ sẽ giảm hoặc chấm dứt hoàn toàn các hoạt động tự do lưu thông hàng hải FONOP khiêu khích và các hoạt động tình báo, giám sát và trinh sát (ISR).

Và những điều nói trên sẽ tạo ra không gian ngoại giao cần thiết để giải quyết các vấn đề chiến lược hơn.

KHẢ ANH