Trong bối cảnh dịch Covid-19 đang bùng phát trở lại trên toàn cầu, cuộc chạy đua để giành mua vaccine phòng chống Covid-19 càng trở nên khốc liệt hơn bao giờ hết. Và “chủ nghĩa dân tộc vaccine” trong thời điểm này là nỗi lo ngại của các cơ quan y tế toàn cầu, vốn đang lên kế hoạch mua số lượng lớn và phân phối vaccine một cách công bằng trên toàn thế giới.

Bên trong phòng nghiên cứu vaccine Covid-9 tại Sinovac Biotech ở Bắc Kinh, Trung Quốc.

Vung tiền chiếm chỗ

Các cơ quan y tế toàn cầu đang theo dõi tình hình thử nghiệm vaccine với tâm trạng thất vọng vì một số nước giàu có hơn đã quyết định hành động một mình, thực hiện các thỏa thuận với các nhà sản xuất thuốc để đảm bảo họ sẽ có hàng triệu liều vaccine cho công dân của họ.

Theo Reuters, các thỏa thuận này - bao gồm thỏa thuận của Mỹ, Anh và Liên minh Châu Âu (EU) với các hãng như Pfizer, BioNtech, AstraZeneca và Moderna - đang phá hoại các nỗ lực  toàn cầu. “Việc mọi người đều ký kết các thỏa thuận song phương không phải là biện pháp tối ưu”, Seth Berkley, giám đốc điều hành của Liên minh toàn cầu về vaccine và tiêm chủng mở rộng (GAVI), đồng thời điều hành chương trình được gọi là COVAX nhằm bảo đảm việc tiếp cận toàn cầu nhanh chóng và công bằng với vaccine Covid-19 nhận định.

Trong tuần này, Cty dược Pfizer cho biết đang đàm phán với EU và nhiều quốc gia thành viên của liên minh này về việc cung cấp loại vaccine có khả năng sắp được điều chế thành công. Và “trong cuộc đột kích mới nhất”, Anh đã công bố một thỏa thuận để bảo đảm nguồn cung cấp vaccine Covid-19 tiềm năng của hai hãng dược danh tiếng GlaxoSmithKline và Sanofi.  Theo tổ chức Bác sĩ không biên giới (MSF), điều này sẽ thúc đẩy “một cuộc tranh cướp để dự trữ vaccine giữa các nước giàu”, và tạo “xu thế nguy hiểm về chủ nghĩa dân tộc vaccine”.

Mối lo ngại là việc cung cấp và phân bổ vaccine trong đại dịch này sẽ lặp lại tình cảnh dịch bệnh do virus cúm H1N1 gây ra vào năm 2009-2010 - khi các quốc gia giàu mua nguồn cung cấp toàn bộ vaccine có sẵn, khiến lúc ban đầu không có nước nghèo nào có thể mua được. Và mối lo ngại hơn đặt ra là lúc đó bệnh cúm H1N1 là một bệnh nhẹ hơn nhiều so với Covid-19 và dịch cúm này cuối cùng cũng kết thúc, nên việc vaccine không được phân phối đồng đều chỉ gây ảnh hưởng ở mức hạn chế.

Đại dịch Covid-19 thì khác. Nó là một mối đe dọa lớn hơn rất nhiều, và việc để người dân trên thế giới bị mắc bệnh không chỉ gây hại cho riêng cá nhân họ, mà còn khiến dịch bệnh lây lan rộng hơn và thiệt hại mà dịch này gây ra sẽ vô cùng khủng khiếp.

“Một số nước đang làm chính xác điều mà chúng ta lo sợ - đó là họ chỉ đặt lợi ích của mình lên trên hết” - Gayle Smith, từng là người đứng đầu Cơ quan Phát triển Quốc tế của Mỹ và hiện là Giám đốc điều hành (CEO) của One Campaign - một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động vì mục đích xóa bỏ tình trạng đói nghèo và các bệnh có thể phòng tránh cho biết.

“Tôi lo lắng”

Hơn 75 quốc gia giàu có hơn, trong đó có Anh, đã ngỏ ý ủng hộ tài chính cho chương trình COVAX - vốn cũng là chương trình có sự phối hợp với Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Liên minh Đổi mới sáng tạo sẵn sàng cho dịch bệnh (CEPI), nhằm hỗ trợ cho 90 quốc gia nghèo hơn.

Nhưng Mỹ, Trung Quốc và Nga không nằm trong số các nước bày tỏ quan tâm tới COVAX. Và thậm chí, Ủy ban Châu Âu - cơ quan dẫn dắt các cuộc đàm phán của EU với các hãng dược - đã khuyên các nước EU không nên mua vaccine Covid-19 thông qua chương trình COVAX. “Tôi lo lắng. Những gì xảy ra đang khóa nguồn cung vaccine cạnh tranh với các thỏa thuận cung ứng đa phương”, Thomas Bollyky, Giám đốc Chương trình Y tế toàn cầu của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nói với Reuters và cho biết thêm: “Cuối cùng thì nguồn cung vaccine chỉ có hạn. Chúng ta có thể mở rộng nhưng chỉ ở mức hạn chế”.

Các chuyên gia ước tính, thế giới có thể hy vọng sẽ có khoảng 2 tỷ liều vaccine Covid-19 vào cuối năm 2021, nếu một số ứng viên vaccine Covid-19 hàng đầu được chứng minh có hiệu quả trong các cuộc thử nghiệm cuối cùng đang được tiến hành. COVAX nhắm mục tiêu phân phối vaccine Covid-19 cho ít nhất 20% tổng số dân của các nước đã đăng ký tham gia chương trình.

Hai năm nữa?

Tuy nhiên, ông Berkley của GAVI cảnh báo, nếu các quốc gia và khu vực chỉ vì lợi ích riêng, chộp lấy cơ hội mua vaccine để cung cấp cho toàn bộ dân số của họ thay vì chia sẻ với các nước khác và bảo vệ những người có nguy cơ cao nhất trước tiên, đại dịch Covid-19 sẽ không thể được kiểm soát.

“Ví dụ, nếu bạn tìm cách chủng ngừa cho toàn bộ dân Mỹ, và dân EU, với đủ 2 liều vaccine, thì phải cần 1,7 tỷ liều vaccine. Và nếu đó là số lượng liều mà có sẵn, thì còn lại không còn nhiều cho người khác”. Theo ông, nếu một số ít, hoặc thậm chí 30 hoặc 40 quốc gia có vaccine, nhưng hơn 150 quốc gia khác không có, thì dịch bệnh vẫn sẽ hoành hành ở đó. “Virus này... di chuyển xung quanh như sét. Vì vậy, các bạn sẽ kết thúc trong một tình huống mà sẽ không thể trở lại bình thường. Các bạn sẽ không thể phát triển kinh tế, đi du lịch..., trừ khi các bạn có thể khiến đại dịch chậm lại trên toàn cầu”, ông nói. Ông Berkley, ông Smith và các chuyên gia y tế khác nói rằng việc xóa bỏ đại dịch nghĩa là phải xóa bỏ nó trên toàn cầu. “Có sự khác biệt giữa một đại dịch kéo dài 2 năm và 1 năm. Những hậu quả về kinh tế và sức khỏe là rất lớn”, ông nhấn mạnh thêm.

KHẢ ANH