Tìm nơi nào sẽ chôn hơn 28.000m3 chất thải phóng xạ gây chết người trong hàng triệu năm tới? Đây là "vấn đề nan giải" mà Đức phải đối mặt khi đóng cửa tất cả các nhà máy điện hạt nhân trong những năm tới.

Các chuyên gia hiện đang tìm kiếm nơi để chôn gần 2.000 thùng chất thải phóng xạ ở mức độ cao. Khu vực này phải nằm ở khu vực đá rắn, không có mạch nước ngầm và không xảy ra động đất có thể gây rò rỉ chất phóng xạ. Những thách thức về công nghệ - chẳng hạn như vận chuyển chất thải gây chết người, tìm ra vật liệu để bao bọc nó và thậm chí là thông báo về sự tồn tại của nó cho con người trong tương lai - là rất lớn. Nhưng thách thức cấp bách nhất hiện nay chỉ đơn giản là tìm ra một cộng đồng dân cư sẵn sàng cho phép chính phủ đặt bãi rác hạt nhân trong khu vực của họ.

Người biểu tình chặn đường ray ở Gorleben vào năm 2010. Ảnh: CNN

Những “nghĩa địa hạt nhân”

Đức quyết định loại bỏ tất cả các nhà máy điện hạt nhân của nước này sau thảm họa Fukushima ở Nhật Bản vào năm 2011, trong bối cảnh mối lo ngại về an toàn ngày càng tăng. Cho đến nay, vẫn còn 7 nhà máy điện hạt nhân hoạt động và chúng được lên kế hoạch đóng cửa vào năm 2022. Việc tìm ra một nghĩa địa hạt nhân vĩnh viễn trước hạn chót năm 2031 mà chính phủ đưa ra là một thách thức mới.

Bộ Kinh tế và Năng lượng Đức cho biết đặt mục tiêu tìm một kho lưu trữ chất thải phóng xạ cao "mang lại sự an toàn và bảo mật tốt nhất có thể trong khoảng thời gian một triệu năm”. Hiện tại, chất thải phóng xạ ở mức độ cao được lưu trữ trong các cơ sở tạm thời, thường là gần nhà máy điện hạt nhân. Nhưng các cơ sở này "chỉ có thể chứa chất thải phóng xạ trong một vài thập kỷ", Giáo sư Miranda Schreurs, chủ tịch Ban chính sách môi trường và khí hậu tại Đại học Kỹ thuật Munich, và là một thành viên của ủy ban quốc gia hỗ trợ tìm kiếm địa điểm xử lý chất thải phóng xạ ở mức độ cao, cho biết.

Chất thải phóng xạ ở mức độ cao có khả năng gây tử vong cao nhất. Nó bao gồm các thanh nhiên liệu đã qua sử dụng từ các nhà máy điện hạt nhân. "Nếu bạn mở một hộp đựng những thanh nhiên liệu đó, bạn sẽ chết ngay lập tức". Những thanh này cực kỳ nóng, rất khó để vận chuyển chúng một cách an toàn", bà Schreurs cho biết. Vì vậy, hiện tại chúng đang được lưu trữ trong các thùng chứa nơi chúng có thể hạ nhiệt trong nhiều thập kỷ.

Có hàng chục nơi lưu trữ tạm thời nằm rải rác trên khắp nước Đức. Nhưng mục tiêu hiện nay là tìm kiếm một nơi lưu trữ vĩnh viễn nằm sâu ít nhất 1 km dưới lòng đất. Vị trí này cần phải có đặc điểm địa chất "rất rất ổn định", bà Schreurs nói. "Nó không thể xảy ra động đất, không có bất kỳ dấu hiệu nào của dòng nước, không thể là đá xốp", bà Schreurs cho biết thêm. Phần Lan, nơi hiện có 4 nhà máy điện hạt nhân và đang lên kế hoạch xây dựng thêm trong tương lai, là nước dẫn đầu thế giới về lĩnh vực này. Nước này đang thực hiện rất tốt việc xây dựng kho lưu trữ cuối cùng chất thải phóng xạ  mức độ cao bằng cách chôn sâu trong nền đá granite. Vấn đề của Đức là "không có nhiều đá granite", bà Schreurs nói.  Thay vào đó, nước này chỉ có đá muối, đá sét và đá granite kết tinh.

Năm tới, nhóm nghiên cứu hy vọng sẽ xác định được các nơi lưu trữ tiềm năng ở Đức. Đó là một nhiệm vụ kéo dài, cơ sở lưu trữ cuối cùng sẽ được niêm phong trong khoảng thời gian 2130-2170. Các chuyên gia truyền thông đang nghiên cứu làm thế nào để thông báo với các thế hệ tương lai về địa điểm này. Bà Schreurs ví nhiệm vụ này giống như việc các nhà thám hiểm trước đây đi vào kim tự tháp Ai Cập. "Chúng ta cần tìm cách nói với họ rằng sự tò mò là không tốt ở đây", bà Schreurs cho biết.

Phản đối

Cho đến nay, không ai muốn có một bãi rác hạt nhân ngay trong khu vực của mình. Bà Schreurs thừa nhận người dân có quyền nghi ngờ do lịch sử các thảm họa lưu trữ chất phóng xạ gần đây ở Đức.

Các mỏ muối trước đây tại Asse và Morsleben, miền đông nước Đức, được sử dụng lưu trữ chất thải hạt nhân cấp thấp và trung bình trong những năm 1960 và 1970, giờ phải đóng cửa do không đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn hiện nay. Điều này gây lãng phí hàng tỷ USD. Những lo ngại về chất thải hạt nhân cấp cao thậm chí còn lớn hơn. Trong hơn 40 năm qua, cư dân ở làng Gorleben, Lower Sachsen, đã đấu tranh ngăn chặn việc đặt kho chứa chất thải cấp độ cao vĩnh viễn trong khu vực của họ.

Nơi này lần đầu tiên được đề xuất vào năm 1977, động thái mà các nhà phê bình cho là mang động cơ chính trị. Gorleben nằm ở khu vực dân cư thưa thớt, có tỷ lệ thất nghiệp cao nên các chính trị gia cho rằng người dân sẽ được hưởng lợi từ cơ sở hạt nhân. Trong nhiều thập kỷ qua, đã có nhiều cuộc biểu tình phản đối đề xuất này. Người biểu tình đã chặn đường ray xe lửa để ngăn chặn những gì họ mô tả là "Chernobyl trên bánh xe" – tức việc vận chuyển các thùng chất thải phóng xạ đến cơ sở lưu trữ tạm thời ở Gorleben.

Một mỏ lưu trữ tạm thời đã được xây dựng ở Gorleben, nhưng nó không bao giờ được sử dụng để chứa chất thải hạt nhân. Và trước sự phản đối của người dân trong những năm gần đây chính phủ Đức đã quyết định bắt đầu tìm kiếm những nơi khác.

AN BÌNH