Đường cứu nước - nhìn từ cột mốc Quảng Trị

Thứ bảy, 23/07/2016 11:24

(Cadn.com.vn) - Năm 1987, trong một chuyến hành hương về lại chiến trường Quảng Trị, tôi đã bấm máy ghi lại một phần khu mộ trong nghĩa trang liệt sỹ Trường Sơn (Quảng Trị). Và rồi sau cái khoảnh khắc ấy là một tấm ảnh đen trắng được định hình với tên gọi: Đường cứu nước-một con đường từ hiệu ứng ống kính góc rộng theo đúng nghĩa được hình thành từ cuộc chiến tranh cứu nước với triệu triệu người con của mẹ Việt Nam lần lượt nằm lại trên từng chặng gian nan.

Lễ thả hoa tưởng nhớ và tri ân liệt sĩ trên dòng sông Thạch Hãn.

Thời đó và bây giờ cũng vậy! Không ai trong chúng ta tự chọn chiến tranh, mà chính chiến tranh chọn chúng ta. Cũng chính sự lựa chọn đó đã buộc cả dân tộc Việt Nam phải bươn bả hết thế hệ này đến thế hệ khác để đến với cái đích cuối cùng-cái đích của sự độc lập tự do thiêng liêng mà cái giá cho triền miên công cuộc chiến tranh giải phóng đó hiện hữu với từng dặm đường xương máu của bao thế hệ người Việt Nam. Chẳng thể đong đếm được cái giá của cuộc chiến tranh đó bằng bất cứ một đại lượng cụ thể nào, nhưng những giá trị xương máu của cuộc hành trình trên đường cứu nước đó hoàn toàn có thể cảm nhận bằng tâm, và hơn thế, còn chạm tay vào từng thang nấc máu xương trên suốt dọc dài con đường cứu nước. Để rồi năm 2000, năm cuối cùng chuyển giao từ thế kỷ XX sang thế kỷ XXI, tôi một mình trở lại nghĩa trang Trường Sơn.

Thả hoa trên sông Thạch Hãn. Ảnh: L.B.D

...Bâng khuâng ngày về, khu mộ ngày nào nay đã được xây mới, đổi hướng đặt bia nghiêm cẩn và khang trang hơn, nhưng vẫn nguyên một dáng mở của con đường ôm theo cung lượn của sườn đồi hun hút vào ngàn xanh. Chiều ở nghĩa trang hiu hắt nắng vàng, tôi bắt gặp một tốp học trò người dân tộc Vân Kiều ôm từng bó hoa phượng đỏ chói sắc lửa, tay ngắt từng chùm nhỏ lần lượt đặt lên từng ô hướng thiên trên phần mộ các liệt sỹ ở khu mộ kế bên. Đoán thể nào các cháu cũng sẽ sang khu mộ bên này, tôi đã chọn lại vị trí gần với góc chụp Đường cứu nước ban đầu để chờ. Cũng chẳng đợi lâu, các cháu nhỏ đã chuyển hoa sang đặt đều lên từng ngôi mộ, để rồi qua ống kính máy ảnh, những hàng bia mộ lại mở ra thành con đường hun hút vào ngàn xanh. Nhưng khác hẳn với Đường cứu nước thuở nào, Đường cứu nước lần này bỗng rực màu hoa phượng vĩ cháy đỏ như lửa-một thứ lửa được thắp từ một thế hệ mới rực cháy trong khuôn hình ống kính thành tác phẩm Đường cứu nước 2 với tên gọi riêng: Nghĩa trang Trường Sơn, thêm một mùa hoa đỏ. Vâng, đã có thêm một mùa hoa đỏ dành cho những thế hệ từng một thời xếp bút nghiên, rời mái trường ra đi và ngã xuống trên chính trên dặm đường cứu nước của dân tộc.

Đường cứu nước!

Năm 2004, giữa không gian rực sáng bởi 10.263 ngọn nến thắp trên 10.263 ngôi mộ liệt sỹ trong đêm Huyền thoại Trường Sơn, tôi đã trở lại hướng ống kính theo đúng góc chụp năm nào để thu hết vào khuôn hình một không gian đêm Huyền thoại Trường Sơn tráng hùng được thắp sáng lung linh bởi ngàn ngọn nến. Bất chợt ngước về phía khu mộ trung tâm, biểu trưng của khu mộ các liệt sỹ người Hà Nội với vòm mái bê- tông thành lá cờ Tổ quốc ôm vào lòng mô hình chùa Một Cột tạo thành một khối hình trái tim hồng rực sáng giữa lung linh lửa nến...Và rồi tấm ảnh Đường cứu nước 3 được hình thành với tên gọi riêng: Ngàn năm một trái tim hồng.

Thắp nến tri ân các anh hùng liệt sĩ. Ảnh: L.B.D

Một chiều tháng bảy... Trong số những bóng người cúi mình trầm bước dò tìm những dòng tên giữa dọc dài những hàng hàng bia mộ, một người mẹ già phơ phất khói sương cuộn tung trên đỉnh chiếc khăn vấn đầu, lom khom kiếm tìm những dòng tên trên từng bia mộ, và bất chợt lặng mình đổ gục xuống khúc đoạn những ngôi mộ chưa tìm thấy tên. Tôi ám ảnh nỗi đau của người Mẹ đồng đội trong vô vọng tìm chút hình hài những đứa con nằm lại trên chặng dài tượng hình đường cứu nước giữa hoe hoắt nắng vàng chiều nghĩa trang. Những năm tiếp sau, liền mạch những chuyến trở về chiến trường xưa, hàng bia đồng đội vẫn trầm mặc dóng hàng theo dọc dài đường xưa, nắng vẫn hiu hắt nhuộm vàng chiều nghĩa trang... nhưng những mái tóc phơ phất khói sương không còn nữa, thay vào đó là những mái đầu cứ xanh dần lúi cúi kiếm tìm người thân. Chợt nghẹn lòng khi thế hệ tìm người thân cứ nối tiếp nhau trẻ dần trong hun hút dặm dài đường cứu nước, thay cho những lá vàng đã bay về trời với tổ tiên mà không đủ thời gian tiếp tục lũi cũi tìm con.

Đường cứu nước!

Từ góc nghĩa trang Liệt sỹ Trường Sơn, nhìn theo con đường mở về phía Cùa-Tân Sở, nơi mà năm 1858, trong bối cảnh đối mặt với nguy cơ mất nước, Thượng thư bộ binh Tôn Thất Thuyết và quan phụ chính đại thần Nguyễn Văn Tường cùng phái chủ chiến của triều đình đã xây dựng khẩn trương khu căn cứ Tân Sở tại vùng Cùa núi non hiểm trở (thuộc làng Mai Đàn, xã Cam Chính hiện nay), rồi cõng Vua Hàm Nghi cùng các quan đại thần của phái chủ chiến và đoàn tùy tùng phụ xa giá ra Tân Sở. Từ đây ông ban hịch Cần Vương kêu gọi nhân dân theo phong trào Cần Vương kháng chiến chống Pháp. Đường lên Tân Sở, vượt qua khúc cua đường đèo giữa bạt ngàn sim mua, một màu đường sỏi đá thẫm đỏ như son uốn theo hình chữ S. Một phụ nữ gánh chè xanh mải miết cuộc độc hành giữa non ngàn. Nắng chiều xiên khoai chao hắt, bóng chị đổ dài liêu xiêu... Cảm xúc đến bất chợt, tôi đã ghi lại trên tấm phim nhựa khoảnh khắc đằm sâu nỗi niềm của mình về đất mẹ Quảng Trị thành tấm ảnh với tên gọi "Nước non ngàn dặm" đầy nỗi niềm mà tôi đã đau đáu từ sau chiến tranh đến mãi tháng 5-1987 mới thành.

Nước non ngàn dặm.

Lần ấy, rời Nghĩa Trang Trường Sơn, thử làm cuộc độc hành về phương Nam, dọc theo những đồi sim tím hồng trải bạt ngàn hai bên đường lên Cùa, lòng những bồi hồi về một quãng đời trai trẻ dầm dã chiến tranh. Chợt từ cái thảng nhìn kĩu kịt hai đầu khoai sắn trên đôi vai gầy của người phụ nữ rảo bước trên đoạn đường đèo hình chữ S, nghe trong thẳm sâu thắt thẻo lời ai đó từng câu Nam bình... nước non ngàn dặm ra đi... cái tình chi...Vâng, trên cái vị trí cột mốc Quảng Trị này, đất nước Việt Nam dọc dài như chiếc đòn gánh khổng lồ mà lịch sử đã chọn đặt trên bờ vai Quảng Trị trong suốt chặng dài đường cứu nước. Chiếc eo thắt như lưng bó mạ trong hình hài đất nước, khốn khó qua muôn đời gió mưa, suốt quãng dài chiến tranh giải phóng của dân tộc. Trong khi các địa phương nơi này nơi khác còn có lúc được nghỉ ngơi khi trở thành vùng tự do. Riêng Quảng Trị thì một hơi dài hun hút từ thuở dựng nước đến tận cùng cuộc chiến tranh giải phóng cứ ngập trong gian nan. Chỉ đến năm 1975, khi kết thúc cuộc chiến tranh, Quảng Trị mới được cùng cả nước hít thở không khí độc lập tự do.

Đường cứu nước!

Vâng, tôi đã từ một góc nhỏ nghĩa trang Quảng Trị, mở theo chiều con đường cứu nước ngẫm về cái thủa "mang gươm đi mở cõi". Mưa ướt mặt, nắng rát lưng, từ trong dằn dỗi chiến tranh đến cả gập ghềnh bước thấp bước cao vượt lên đói nghèo. Đạp lên giông bão thời hậu chiến, chiếc đòn gánh lịch sử vặn mình hình chữ S đó vẫn cứ mãi oằn trên đôi vai Quảng Trị mà kĩu kịt đầu Nam, đầu Bắc mải miết suốt dặm dài đất nước. Rưng rưng một chiều ngoảnh lòng về lại một thời Quảng Trị, ngồi nhặt ghép lại những mảnh vụn của một thời chưa xa đó, hiển hiện trong tôi những ngọn nến thắp sáng trên hàng hàng bia mộ nơi nghĩa trang Trường Sơn , lừng lững một "cột mốc Quảng Trị" giữa hun hút dọc dài "đường cứu nước" tráng hùng.

Tùy bút: Lê Bá Dương