Đêm 13-8-1945, Ủy ban khởi nghĩa Trung ương ra mệnh lệnh Tổng khởi nghĩa trong toàn quốc. Tối 14-8-1945, cơ quan Thường trực Tỉnh ủy và Thường trực Ban bạo động tỉnh Quảng Nam ở đình Dưỡng Mông chuyển ra nhà ông Tú Vân, làng Bích Trâm. Nguyễn Xuân Nhĩ ra giúp Hòa Vang, Phan Thị Nễ phụ trách Binh vận. Phan Quang Trọng phụ trách Tam Kỳ. Đang đêm, Nguyễn Văn Ưng - Trưởng ban Bạo động Hội An chạy lên La Huân - Bích Trâm gặp Thường trực Tỉnh ủy báo cáo tình hình ở Hội An và xin cho Hội An khởi nghĩa sớm. Thường trực đồng ý cho Hội An chớp thời cơ làm trước.

Ông Võ Toàn (tức đồng chí Võ Chí Công) được Thường trực bổ sung xuống giúp Hội An. 10 giờ đêm 17-8-1945, ký lệnh khởi nghĩa. Nguyễn Văn Ưng rời Bích Trâm lúc 3 giờ sáng, chạy bộ đến Hội An đúng 6 giờ sáng. Ban Khởi nghĩa Hội An đang họp. Lúc 12 giờ đêm, được tin cơ sở Binh vận Hội An báo Tỉnh trưởng Quảng Nam Tôn Thất Giáng đã nhận được tối hậu thư của Ủy ban bạo động Việt Minh do Trần Đình Tri gửi ngay chiều ngày 17-8, buộc phải đầu hàng, giao chính quyền cho cách mạng và Tôn Thất Giáng đã ra lệnh cho binh lính đồn Bảo an khóa cửa kho súng. Ta quyết chiếm đồn lính Bảo an trước. Quần chúng Kim Bồng, Thanh Hà… kéo sang nhập với dân nội thị làm cho khí thế bừng bừng. Nhân dân đổ ra đường hô khẩu hiệu, đánh thùng thiếc, gõ thau đồng, không khí khởi nghĩa thêm hừng hực, sinh động.

Phá kho súng, tự vệ lấy được 125 khẩu súng… 3 giờ sáng, tự vệ cùng hàng ngàn quần chúng kéo lên bao vây Tòa Khâm sứ, khu vực Tỉnh đường của Tôn Thất Giáng, cả bốt Cảnh sát, Kho bạc, Bệnh viện… Trước rừng người vây quanh Tòa Khâm sứ, Ban Khởi nghĩa tuyên bố: Chính quyền đã về tay Nhân dân! Lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên, phất phới bay trên trụ cờ của Tòa Khâm sứ Pháp. Tôn Thất Giáng đọc lời tuyên bố đầu hàng Việt Minh.

Ông Võ Toàn nói: Sau khi cướp được chính quyền ở Hội An, tôi lấy 70 anh em Tự vệ có vũ khí đầy đủ, huy động 7 xe ô-tô chuyển tiền bạc và tài liệu lên Duy Xuyên để sẵn sàng đưa lên căn cứ theo đúng kế hoạch của Tỉnh ủy. Khi xe qua Vĩnh Điện, tôi thấy họ đã sắp sẵn súng đạn xin giao nộp cho Cách mạng. Ra khỏi cửa hữu thì gặp đồng chí Lạc - Chu Huy Mân. Tôi bàn với đồng chí Lạc cần huy động quần chúng cướp chính quyền ngay ở Phủ đường Điện Bàn. Chúng tôi tiếp tục lên đường đi Duy Xuyên, Thăng Bình, Tam Kỳ, Tiên Phước...

Ngày 2-9-1945, hơn 10 vạn người chia thành từng đoàn biểu tình rất trật tự, mang theo cờ, băng, khẩu hiệu, ảnh Hồ Chủ tịch, có lực lượng Tự vệ vũ trang đi đầu tiên vào sân vận động Hội An để chứng kiến một sự kiện trọng đại: ngày tuyên bố độc lập khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

Một Lễ đài được dựng lên trên nền đất trống phủ cỏ xanh, có nền phông trắng, trên cao là khẩu hiệu: Việt Nam độc lập muôn năm, dưới là cờ đỏ sao vàng với bàn thờ Tổ quốc trang nghiêm. Ông Chu Huy Mân - Trưởng ban Tổ chức buổi lễ trịnh trọng giới thiệu mấy lời trước đồng bào rồi mời ông Nguyễn Xuân Nhĩ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân Cách mạng Lâm thời tỉnh đọc diễn văn...

Tối ngày 16-8-1945, Thành bộ Việt Minh thành Thái Phiên họp, bầu ra Ủy ban nhân dân Cách mạng lâm thời thành phố gồm các đồng chí: Lê Văn Hiến – Chủ tịch, Huỳnh Ngọc Huệ, Nguyễn Trác, Lê Văn Quý, Nguyễn Thị Phi và một số đồng chí phụ trách các ngành.

Đúng 8 giờ sáng ngày 26-8-1945, khi tiếng còi của thành phố vang lên, tất cả lực lượng tự vệ, cơ sở cách mạng và cán bộ đã bố trí phụ trách từng mục tiêu đã đồng loạt nổi dậy giành chính quyền… Một cuộc mít-tinh lớn tổ chức trước Tòa Thị chính, đồng chí Lê Văn Hiến thay mặt UBND Cách mạng thành Thái Phiên tuyên bố chính quyền cách mạng thuộc về nhân dân… Lá cờ đỏ Sao vàng tung bay trên cột cờ Tòa Thị chính Đà Nẵng… Sáng ngày 28-8-1945, một cuộc mít-tinh lớn ở sân vận động Chi Lăng mừng thắng lợi. UBND Cách mạng lâm thời thành Thái Phiên do Lê Văn Hiến làm Chủ tịch ra mắt nhân dân thành phố.

Ngày 2-9-1945, tại thị xã Hội An, Tỉnh ủy và Ủy ban Việt Minh tỉnh tổ chức mít-tinh mừng cuộc Tổng khởi nghĩa thắng lợi và ra mắt Ủy ban nhân dân Cách mạng lầm thời tỉnh Quảng Nam: Nguyễn Xuân Nhĩ - Chủ tịch, Nguyễn Thúy – Phó Chủ tịch…

Hồ Duy Lệ