Thời gian dần trôi theo năm tháng song vẫn còn đó những trăn trở của những người trở về từ hai cuộc chiến. Trong lòng họ vẫn đau đáu nhớ về những đồng đội của mình đã hy sinh nhưng vì không còn người thân nên không thể lập hồ sơ đề nghị Nhà nước truy tặng danh hiệu liệt sĩ. Tại Quế Sơn, Quảng Nam lại có một trường hợp như vậy...

Ông Mai Xuân Hương bên ngôi mộ của anh Nguyễn Vàng.

Ông Mai Xuân Hương - nguyên Phó Bí thư Huyện ủy Quế Sơn, nhớ lại: Trước năm 1959, ông Nguyễn Có (người miền Bắc) đưa người con trai tên Nguyễn Vàng (tên thường gọi là Ba) đến làng Xuân Sơn, thôn Xuân Quê, xã Sơn Lãnh (cũ), nay là xã Quế Long, Quế Sơn sinh sống. Năm 1965, toàn miền Nam nổi lên đồng khởi, H. Quế Sơn được giải phóng. Thời gian này, địch liên tục tổ chức nhiều đợt tấn công ra vùng giải phóng. Đối phó với kẻ thù, Cách mạng củng cố lực lượng du kích tại chỗ phối hợp với lực lượng bộ đội chủ lực của huyện, tỉnh tổ chức đánh địch. Hưởng ứng cùng thanh niên địa phương, tháng 1-1966 dù mới 17 tuổi anh Nguyễn Vàng vẫn tình nguyện tham gia du kích xã.

Năm 1967, Mỹ đổ quân vào Cấm Dơi (thị trấn Đông Phú bây giờ) lập căn cứ, xây đồn... Do căn cứ xây dựng chưa xong và phòng ngừa lực lượng quân giải phóng tấn công, địch bố trí lực lượng đóng quân theo hình thức dã chiến tại đồi Đá Bể (cách Cấm Dơi 2km về hướng Tây). Trước tình hình đó, Ban Chỉ huy xã đội Sơn Lãnh quyết định tấn công phủ đầu địch. Ngày 5-5-1967, tổ du kích của xã đội Sơn Lãnh do đồng chí Mai Toàn chỉ huy cùng 2 chiến sĩ Nguyễn Vàng và Hà Túc thực hiện cuộc tấn công. Sau khi ăn tối xong tại nhà ông Trần Hữu Thông, trú thôn Lãnh Thượng, thị trấn Đông Phú (hiện nay), các anh tổ chức tập kích vào hang Đá Bể, nơi Mỹ đang đóng quân dã ngoại. Sau 1 giờ chiến đấu, tiêu diệt được 5 tên Mỹ. Đây là trận đánh Mỹ đầu tiên của du kích Sơn Lãnh.

Do cuộc chiến không cân sức vì kẻ thù có số lượng đông gấp hàng chục lần cùng phương tiện chiến tranh hiện đại nên các anh đã anh dũng hy sinh. Trận đánh này đã được lịch sử ghi nhận. Cụ thể, tại lịch sử Đảng bộ thị trấn Đông Phú (1930 -1975) có ghi: "Tháng 5-1967 một tiểu đội du kích Sơn Lãnh do đồng chí Mai Toàn chỉ huy tổ chức đánh đại đội Mỹ tại hang Đá Bể, Lãnh Thượng đã diệt 5 tên Mỹ. Về phía ta, đồng chí Mai Toàn, Nguyễn Vàng và Hà Túc hy sinh...". Khi địch rút quân, bà con làng Xuân Quê đưa thi thể các anh về chôn cất tại vườn nhà. Ngày đất nước thống nhất, thân nhân kê khai nên 2 anh Mai Toàn, Hà Túc được Nhà nước công nhận liệt sĩ và hài cốt được quy tập vào nghĩa trang. Riêng anh Nguyễn Vàng không còn ai thân thích. Ngày anh hy sinh, cha anh là Nguyễn Có như người mất hồn, suốt ngày cứ tha thẩn bên mộ. Một ngày đầu năm 1968, lính biệt kích Mỹ bắn chết ông ở cạnh mộ con trai. Hiện tại, ở Quế Sơn có một số người bà con nhưng không ai dám đứng ra làm thủ tục xin công nhận liệt sĩ cho anh Nguyễn Vàng. Năm tháng cứ trôi đi, mộ anh được nhân dân làng Xuân Sơn, thôn Xuân Quê chăm nom, hương khói và cũng dần trôi vào... lãng quên.

 Những đồng đội chiến đấu cùng thời với anh, ai cũng nghĩ rằng Nguyễn Vàng đã được công nhận liệt sĩ. Tình cờ, ngày 23-12-2018 (ÂL), cựu chiến binh Phạm Ngọc Mương cùng một số đồng đội về làng cũ thắp nén hương tưởng nhớ. Không ngờ, anh phát hiện danh sách người quá cố được dân làng Xuân Quê đưa vào thờ cúng có tên Nguyễn Vàng. Tìm lại những tài liệu lưu trữ, mọi người "tá hỏa" vì anh Nguyễn Vàng vẫn chưa được Nhà nước công nhận Liệt sĩ. Thật có lỗi, khi 52 năm trôi qua, một người anh, một người đồng đội đã hy sinh anh dũng trong trận đầu đánh Mỹ trên đất Quế Sơn anh hùng song lại bị... lãng quên. Để "trả lại tên" cho anh, nhiều đồng đội đã tìm gặp những nhân chứng một thời chiến đấu và các cơ quan có liên quan, như: anh Lê Y - nguyên Xã đội trưởng Sơn Lãnh cùng các cơ quan chức năng để được hướng dẫn làm các thủ tục công nhận liệt sĩ. Theo lãnh đạo Phòng LĐTB&XH Quế Sơn: Với trường hợp như vậy, chỉ cần một đại diện gia tộc hoặc tổ chức xã hội nào đó thực hiện việc kê khai thành tích, hoàn cảnh hy sinh... để các cơ quan chức năng sớm xem xét, truy tặng danh hiệu liệt sĩ.

Hy vọng, với những thủ tục đang được tiến hành, anh Nguyễn Vàng sẽ sớm được Nhà nước truy tặng danh hiệu liệt sĩ và hài cốt được đưa vào nghĩa trang yên nghỉ như mong ước của những người một thời cùng chiến đấu với anh.

M.T