(Cadn.com.vn) - Iran và Saudi Arabia đang căng thẳng sau vụ Riyadh xử tử giáo sĩ hàng đầu Sheikh Nimr al-Nimr. Quan hệ ngoại giao bị phá vỡ, người biểu tình Iran tức giận xông vào Đại sứ quán Saudi Arabia tại Tehran. Saudi Arabia ngày 5-1 ra điều kiện khôi phục lại quan hệ với Iran, đó là “khi Tehran ngừng can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác”. Liên đoàn Arab (AL) sẽ tổ chức cuộc họp khẩn theo đề nghị của Saudi Arabia để thảo luận vấn đề đang gây sóng gió Trung Đông lần này. Nhưng thật ra, tranh chấp Iran-Saudi Arabia đã kéo dài hàng thập kỷ, bởi nguồn gốc tôn giáo, lịch sử và chính trị.

Iran và Saudi Arabia đang ở hai phía đối lập về một lập luận đã có từ hơn 1.000 năm ở trung tâm của đạo Hồi - giữa người Sunni và Shitte.

Sau cái chết của nhà tiên tri Muhammad, các tín đồ Hồi giáo tranh giành quyền thừa kế hợp pháp. Người Sunni và Shitte có cùng niềm tin cơ bản và cùng tồn tại trong nhiều thế kỷ, do đó tình trạng thù địch giữa Iran và Saudi Arabia thực ra là cuộc đấu tranh quyền lực ở Trung Đông và xa hơn nữa. Nhưng bất chấp điều này, chủ nghĩa bè phái là một thực tại xấu xí trong nhiều cuộc xung đột ngày nay. Iran và Saudi Arabia lần lượt tuyên bố chính sách đối ngoại và hình thành liên minh với các nước có chung nền thần học.

Người Iran biểu tình phản đối việc xử tử giáo sĩ Nimr al-Nimr. Ảnh: AP

Đối đầu trong nhiều cuộc xung đột lớn

Sự rạn nứt gần đây giữa Iran và Saudi Arabia có thể bắt nguồn từ cuộc cách mạng Iran năm 1979, chứng kiến một nhà lãnh đạo thân phương Tây bị lật đổ và các lãnh đạo người Shitte tiếp quản đất nước.

Tehran bắt đầu ủng hộ lực lượng dân quân Shitte và các đảng ở ngoài nước, trong khi Riyadh - quan ngại về sự ảnh hưởng ngày càng tăng của Iran – liên kết với các chính phủ Sunni khác, trong đó có việc hình thành Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh. Căng thẳng giữa Saudi Arabia và Iran leo thang trong những năm 1980- Riyadh ủng hộ Tổng thống Saddam Hussein của Iraq, và sau các cuộc đụng độ tại Hajj năm 1987 khiến hàng trăm người hành hương Iran thiệt mạng, Saudi Arabia cắt đứt quan hệ ngoại giao với Tehran trong 3 năm.

Cột mốc quan trọng nhất là cuộc xâm lược Iraq năm 2003 do Mỹ dẫn đầu lật đổ ông Saddam Hussein, khiến một chính phủ Shitte lên nắm quyền tại nước này. Trong cuộc nổi dậy Mùa xuân Arab, Iran hỗ trợ đồng minh, Tổng thống Syria Bashar al-Assad, trong khi Saudi Arabia ủng hộ phe đối lập. Saudi Arabia mới đây cảm thấy bị đe dọa bởi thỏa thuận hạt nhân Iran, vì chính sách nới lỏng lệnh cấm vận sẽ cho phép Tehran tiếp tục hỗ trợ các nhóm Shitte ở Trung Đông.

Cả hai cũng đối đầu tại 2 điểm nóng lớn đang diễn ra là Syria và Yemen cũng như một chính sách ngoại giao quyết đoán hơn của Riyadh kể từ khi Quốc vương mới lên nắm quyền. Và cuối cùng, việc xử tử giáo sĩ dòng Shitte trở thành “giọt nước làm tràn ly”.

Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Có lẽ điều duy nhất chúng ta có thể chắc chắn là mối quan hệ thù địch Iran- Saudi Arabia sẽ khiến vấn đề Yemen và Syria trở nên rối rắm hơn khi cả hai bên đều không có ý định tìm kiếm một giải pháp ngoại giao mà đang dồn sức để ngăn chặn ảnh hưởng ngày càng tăng của bên còn lại. Vấn đề càng phức tạp khi các đồng minh của Saudi Arabia, chẳng hạn như Bahrain, Sudan cũng cắt đứt quan hệ ngoại giao với Iran.

Hiện, các cường quốc thế giới kêu gọi hai bên hạn chế leo thang căng thẳng. Mỹ là một đồng minh lâu dài của Saudi Arabia, nhưng đang nỗ lực làm tan băng trong quan hệ với Iran. Do đó, Washington sẽ không dại gì can thiệp quá sâu vào mối quan hệ này. Nhiều chuyên gia có cái nhìn ảm đạm khi cho rằng, Riyadh-Tehran sẽ tạo ra phiên bản 30 năm chiến tranh vốn đã xảy ra giữa các quốc gia Công giáo và Tin lành nhằm giành uy quyền tối cao trong thế kỷ XVII. Nhưng nhiều người sẽ hy vọng, những người tức giận bởi cái chết của giáo sĩ Nimr sẽ nghe theo lời khuyên của anh trai giáo sĩ, Mohammed, người cho rằng bất cứ cuộc biểu tình nào cũng nên diễn ra hòa bình.

An Bình (Theo BBC)