Xóm vạn đò bên núi Cà Tang

Thứ hai, 18/05/2009 00:00

(Cadn.com.vn) - Có một xóm nhỏ gần 20 chiếc thuyền mỏng manh neo đậu trú ngụ ở mom sông thượng nguồn Thu Bồn, đoạn giữa 2 xã Quế Ninh và Phước Ninh, H. Nông Sơn, Quảng Nam, cách chân núi Cà Tang không xa... Chẳng biết xóm vạn đò này có từ bao giờ, chỉ biết bây giờ trong xóm đã có nhiều người tuổi đã 70, 80... Họ cũng chẳng biết quê quán, gốc tích thực sự là ở nơi nào, chỉ biết từ khi còn nhỏ đã lấy sông Thu Bồn làm nơi kiếm kế sinh nhai...

Đời con, cháu họ bây giờ cũng thế, gần 35 năm sau ngày giải phóng, xóm chưa có một đứa trẻ nào học đến cấp 3, thậm chí chưa hết cấp 2... Xóm vạn đò vẫn đang nuôi ước mơ được lên bờ, có đất đai ổn định để làm một mái nhà, nuôi con heo, con gà, trồng cây chanh, cây chuối... Và hơn nữa, những đứa trẻ ở xóm vạn đò được biết thế nào là giảng đường đại học, thế nào là nhà máy, công trường mà chúng đã từng nghe...

50 năm lênh đênh sóng nước...

Thực ra bây giờ, xóm vạn đò thuộc quyền quản lý nhân khẩu của chính quyền xã Phước Ninh, Nông Sơn, Quảng Nam. Giữa năm 2008, xã Phước Ninh được tách ra từ xã Quế Ninh, H. Quế Sơn, khi Nông Sơn còn thuộc Quế Sơn. Nhưng khi nghe tôi hỏi chuyện, ông Lê Phước Ba - Trưởng CAX Quế Ninh cho biết: “Hơn 20 năm làm Trưởng CAX, tôi nắm và hiểu về những dân ở xóm vạn đò này hơn ai hết...”. Rồi ông Ba dẫn chúng tôi xuống bến sông để sang thăm xóm vạn đò... Mới đầu giờ chiều, nên thuyền của nhiều bà con còn đi làm ăn chưa trở về. Bên mép sông, dưới bãi cát nắng chói chang, ngược lên nữa là thôn Xuân Hòa thuộc xã Phước Ninh chỉ còn khoảng hơn 10 chiếc thuyền đang neo đậu. Ông Ba dẫn chúng tôi lên “nhà” của vợ chồng anh Nguyễn Út và chị Lê Thị Điệp - đó là một chiếc thuyền gỗ nhỏ cũ mèm chòng chành cắm sào ngay mép nước. Tưởng chúng tôi là cán bộ địa phương hay ngành chức năng nào đó, bà con kéo đến rất đông, người nhìn chúng tôi bằng con mắt tò mò, lại có người hỏi: “Mấy anh đến kiểm tra cái chi vậy...”.

Khi nghe chúng tôi nói chỉ muốn tìm hiểu về đời sống của bà con, ai cũng muốn trình bày về cuộc sống của gia đình mình. Cụ Mai Yên, cụ Ngô Nhiễu, cụ bà Phan Thị Lai đều đã hơn 70 tuổi... trẻ hơn nữa là vợ chồng anh Nguyễn Hiệp cũng đã xấp xỉ tuổi 45, rồi vợ chồng anh Út đã gần bước vào tuổi 40... tất cả đều không nhớ chính xác quê mình gốc tích ở đâu. Có người bảo gốc ở Hội An, Cửa Đại, có người ở Duy Xuyên, lại có người ở tận Nại Hiên Đông, Đà Nẵng... nhưng chỉ là nhớ mang máng, chưa ai về quê để nhận họ hàng, bà con cả. Tất cả chỉ đều khẳng định ông bà, hoặc cha mẹ đưa lên thượng nguồn sông Thu Bồn này từ hồi tản cư chạy giặc Pháp, nghĩa là cách đây đã hơn 50 năm rồi...

Xóm vạn đò trú ngụ nơi mép sông Thu Bồn, xã Phước Ninh, Nông Sơn, Quảng Nam.

Ông Lê Phước Ba ghi cho tôi một con số thống kê số nhân hộ khẩu bà con vạn đò mà ông đã từng quản lý, tất cả vừa tròn 20 hộ, với 92 nhân khẩu. Nhưng đấy chỉ là số liệu đầu năm 2008, còn bây giờ có đứa trẻ nào mới sinh, hay có cụ già nào mất đi thì không rõ. Con người thì như vậy, còn cuộc sống xóm vạn đò có thể nói là “đa nghề” trên sông nước, từ nghề chài lưới đánh bắt tôm cá, đến chở hàng hóa thuê ngược xuôi Nông Sơn - Hội An, Cửa Đại. Một nghề kiếm ra tiền nhất là khai thác gỗ và chở gỗ rừng. Mấy năm trước khi công tác quản lý của chính quyền và ngành chức năng còn chưa chặt chẽ, có thể khẳng định “nghề gỗ” là nghề nuôi sống hoàn toàn dân vạn đò. Mấy năm gần đây, bà con vẫn “làm gỗ” nhưng chỉ là mấy cây đòn tay, đòn đông tự chặt trên rừng rồi chở về đồng bằng bán. Anh Út cho biết, làm đủ nghề trên sông nước vậy, nhưng thu nhập ở xóm vạn đò này chẳng đáng bao nhiêu, như vợ chồng anh, trung bình chưa được 40.000 đồng/ngày. Với số tiền ấy phải lo cho 4 đứa con ăn học, lúc nào cũng thiếu trước hụt sau. Lại nói chuyện lũ trẻ, xóm vạn đò lênh đênh sông nước nhưng lại hay “đẻ nhiều”, gia đình nào cũng có ít nhất 3 con, còn thì đều từ 5-7 đứa. Trước giải phóng, cả xóm gần như không một ai biết chữ, gần 35 năm qua, chưa đứa trẻ nào học đến cấp 3, thường gần hết cấp 2 là bỏ học theo ba mẹ đi thuyền đi ghe, vậy là cuộc đời sông nước vạn đò vẫn hoàn sông nước vạn đò...

Bao giờ thôi kiếp vạn đò?

Chuyện kiếm sống mưu sinh trên sông nước, chuyện học hành của lũ trẻ, chuyện kẻ còn người mất... cứ lan man trong chiều buồn trên sông vắng. Mà hình như “trời thương” người dân xóm vạn đò - ông Mai Yên tâm sự với tôi như thế. Bao nhiêu năm ròng, bao nhiêu mùa mưa bão, vậy mà xóm vạn đò chưa có chuyện gì xảy ra - tôi nói là chưa mà không dám nói là “không”, vì hình như số phận đã tôi luyện họ trở thành những con người gắn liền với sông nước, chỉ nhìn những đứa trẻ mới 3-4 tuổi vô tư nhảy từ trên thuyền xuống sông sâu để tắm là đủ minh chứng điều đó. Chỉ có điều, chúng cũng không thể vượt qua sông nước mùa lũ để đến trường, không thể học cho đủ con chữ để đổi đời, thoát kiếp vạn đò.

Ông Lê Phước Ba cho biết, thực ra từ những năm 1981, chính quyền H. Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam đã vận động bà con lên bờ an cư lập nghiệp, nhiều hộ gia đình được cấp đất ở xóm Xuân Hòa để làm nhà ở. Trong 20 hộ kể trên đã có 7 hộ lên bờ làm nhà, nhưng ngặt nỗi, bà con chỉ được cấp đất làm đủ ngôi nhà chứ không có đất canh tác, trồng cây, chăn nuôi để sinh sống. Đến bây giờ, tất cả những hộ đã lên bờ, cũng chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Số hộ dân vạn đò này đêm thì lên bờ ngủ, ngày lại lênh đênh trên thuyền, vậy là đời vạn đò vẫn hoàn vạn đò. Số người dân đã “an cư” trên bờ thực ra chỉ là các cụ già cao tuổi không còn sức lao động, không đi thuyền được nữa. Vả lại nhà cửa tuy đã làm, nhưng không có giấy tờ đất đai, nên chẳng biết có được định cư ổn định lâu dài hay không!

Chiều muộn, chia tay xóm vạn đò, phía bên kia sông, những đứa trẻ không phải cư dân vạn đò mới tan lớp ở Trường Tiểu học cơ sở Quế Ninh áo trắng, khăn quàng đỏ nói cười rộn rã đón thuyền trở về nhà. Còn ở bên này, những đứa trẻ lem luốc, nắng rám, ướt nhèm vì nước sông, bám quanh chân người mẹ trẻ nhìn chúng tôi ngơ ngác...